YRD. DOÇ. DR. TANLA ABKAN

Kurşunlu pirinçlerin sürekli dökümünde döküm özelliklerinin iyileştirilmesi

Pirinçler %40 dolaylarına kadar çinko içeren bakır-çinko alaşımlarıdır. %35 ? 40 Zn içeren, içyapıları a+b fazlarından oluşan alfa/beta pirinçleri ekstrüzyon dâhil, mükemmel bir sıcak şekil verilebilirlik ortaya koyarlar. Çoğunlukla %4’den az Pb katkılı, talaşlı imalata uyarlanmış ve bu yüzden otomat pirinçleri olarak anılan a+b pirinçlerinde kolay talaş kaldırma yeteneği ve yüzey kalitesi yükselirken, kesme takımının aşınması ve kesme kuvveti gereksinimi azalır. Sıcak ekstrüzyonda kullanılan takozlar çoğunlukla yatay sürekli döküm yöntemi ile elde edilirler. Sürekli döküm ile elde edilen 140 mm ve 230 mm çaplı kurşun katkılı pirinç kütüklerden kesilen takozlar sıcak direkt ekstrüzyon yöntemiyle çeşitli çap ve boyutlarda çubuk, profil ve içi boş çubuklara dönüştürülmektedir. Takoz kalitesi ardından gelen tüm üretim yöntemlerindeki malzeme davranış ve kusurlarını etkilemektedir. Takoz kalitesi ise ergitme ve bekletme ocaklarındaki işlemler ile sürekli döküm aşamasının tümünden etkilenmektedir. Bu çalışma üretim yöntemi?içyapı?malzeme özellikleri bağlantısı çerçevesinde planlanmıştır. Elde edilen takozlardaki tane yapısı ve dağılımları literatür ile kıyaslanmış ve uyumlu bulunmuştur. Aynı takozda zar, kolonsal taneler ve eşeksenli bölgelerden alınan numunelerde çekme ve kopma mukavemetleri ile kopma uzamalarındaki farklılıklar belirlenmiştir. Yüksek ve izotop mekanik özellikler sağlayan ince, eşeksenli tane yapısı dolayısıyla ekstrüzyon öncesi tavlama süresinin de kısaltması beklendiğinden, söz konusu tane yapısını sağlayacak döküm parametreleri irdelenmektedir. Bu kapsamda, soğutma suyu kapasitesinin yükseltilmesi eşeksenli bölgeyi genişletmiş ve kolonsal taneleri inceltmiştir. Döküm kalitesindeki bu iyileşme mukavemet ve süneklik değerlerini de yükseltmiştir. Ayrıca, mikro ve makrosegregasyon etkileri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Pirinç, Sürekli Döküm, Yapısal Özellikler.