YRD. DOÇ. DR. TAN KAMİL GÜRER

Kadıköy-Yeldeğirmeni semti mimarisinin tipomorfoloji yöntemiyle incelenmesi

Kentlerin, zaman içerisinde bulundukları koşulların gelişimine ve değişimine bağlı olarak fiziksel değişim geçirmeleri kaçınılmazdır. Yaşadıkları dönemlere ait özellikleri, mekânsal çizgileriyle yansıtan kentler, zaman içerisindeki değişimleri de yine mekânlarda meydana gelen biçimsel dönüşümlerle yaşarlar. Kentlerin daha doğru ve kontrollü bir gelişim ve değişim geçirmeleri, sahip oldukları mevcut dokusal yapının doğru analiz edilmesi ile mümkündür. Bu noktada birden çok disiplinin ilgi alanına girerek, bu disiplinlerin etkileşimleri sonucu yeni bir çalışma alanı olarak ortaya çıkmış olan kent morfolojisi disiplini, bir kent ya da kent parçasının biçimsel olarak geçirmiş olduğu değişimleri analiz etmek üzerine odaklanır. Özellikle sosyal ve ekonomik şartların değişimine bağlı olarak meydana gelen bu değişimler, tarihi dokuya sahip kentlerin yoğun yerleşim bölgelerinde en iyi şekilde gözlemlenmektedir. İstanbul gibi büyük ve tarih içinden katmanlaşarak gelmiş bir kentin üzerinde yapılabilecek morfolojik analiz çalışmaları oldukça zengindir. Yeldeğirmeni Semti de bu çok kültürlü yapıdan gelen ve günümüz yoğun ticari oluşumlarının etkisinde başkalaşan İstanbul’un önemli ve merkezi yerleşim örneklerinden biridir. Kadıköy’den Haydarpaşa’ya uzanan sahil kesiminin sonunda konumlanan ve kentle olan ilişkisi 18. yüzyıla uzanan Yeldeğirmeni Semti, zamana bağlı olarak değişen sosyal ve ekonomik yapının bir kent ya da kent mekânı üzerinde meydana getirebileceği biçimsel değişimlerin incelenmesi açısından, ilk apartmanlaşmanın da yaşandığı semtlerden biri olarak, güzel bir örnek alan yarattığı düşünülerek ele alınmıştır. Belirlenen kent parçası üzerinde yapılacak çalışmada, biçimsel değişimlerin kent okuma araçlarından biri olarak tipomorfoloji yöntemiyle analiz edilmesi, bir kentin gelişimindeki süreçlerin belirlenmesi, bu süreçleri belirleyen etkenlerin irdelenmesi ve bu analizlerle kent gelişimine daha doğru bir yaklaşım geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, çalışmada Yeldeğirmeni Semti’nin 1930’lardan günümüze geçirdiği değişimin sosyoekonomik etkenleri ortaya konarak, belirlenen etkenlerin bu kent parçası ve çevresinde yarattığı biçimsel değişimler, belirlenen kriterler doğrultusunda açıklanmaya çalışılacaktır. Yapılan bu analiz çalışmaları, 30lu yıllardan bugüne bölgeyi içine alan harita ve görsellerle desteklenmeye çalışılmıştır.

İstanbul Bahçeşehir yerleşiminin morfolojik olarak incelenmesi

Bu çalışma kapsamında, bahçe şehir kavramı üzerinden, kent morfolojisi yöntemi kullanılarak, İstanbul/Bahçeşehir yerleşimine dair bir mekansal okuma yapılmıştır. Çalışmanın altyapısını 4 ana bölüm oluşturmaktadır. Bunlar; kavramsal açılımlar, bir yöntem olarak kent morfolojisi, inceleme alanı olan İstanbul/Bahçeşehir yerleşiminin tanıtılması ve Bahçeşehir yerleşiminin kent morfolojisi yöntemiyle analizidir. Kavramsal açılımlar bölümü, çalışmanın fikirsel altyapısını oluşturmaktadır. Bu bölümde ilk olarak, kentsel mekanlarda yaşanan problemlere yönelik çözüm önerileri olarak kent dışı/kenarı yerleşim birimlerinin tarihsel süreç içinde oluşum sebeplerine değinilmiştir. 19.yüzyılda üretilen bir akım olarak `’bahçe şehir teorisi” Ebenezer Howard’ın Garden Cities of Tomorrow isimli çalışmasındaki anlatımı ve diyagramları baz alınarak açıklanmıştır. Ardından, bahçe şehir akımının etkisinde tasarlanan ve uygulanan yerleşimler tanıtılmıştır. Yerleşimlere ait planlar üzerinden morfolojileri incelenmiştir. Bu bölümün ikinci ana başlığında konut üretiminin tarihsel gelişimi bağlamında altkentleşme tartışılmıştır. Bu tartışmada amaç, dünyada ve Türkiye’deki konut gelişiminden bahsetmek ve kentlerin çeperinde kurulan altkentlerin oluşum sürecini sorgulamaktır. Kent morfololijisi bölümünde, çalışmanın yöntemi olarak seçilen kent morfolojisinin amacı, kentin morfolojik ögeleri, morfolojik araştırmanın prensipleri, morfolojik araştırma yapmanın nedenleri ve kent morfolojisine yön veren ekoller anlatılmıştır. Çalışma alanı olarak seçilen İstanbul/Bahçeşehir yerleşiminin tanıtıldığı bölümde, alana ait fiziksel verilerden bahsedilmiş, bölgenin Bahçeşehir yerleşimine dönüşmesi sürecinde rol alan faktörlere, planlama sürecine ve planlamada temel alınan ilkelere değinilmiştir. `’Bahçe şehir” kavramının, zaman, coğrafya, toplum gibi değişkenlerin etkisi altında, farklı yerlerde nasıl evrildiği sorgulanmıştır. Bu inceleme sırasında, İstanbul/Bahçeşehir yerleşiminin reklam ve tanıtım metinlerinden de faydalanılmıştır. Bahçeşehir’in kent morfolojisi yöntemiyle analizi bölümünde, sokak/cadde tipolojisi, arazi kullanımının analizleri yapılmış, analizler görsel olarak ifade edilmiş ve yazılı metinle açıklanmıştır. Analizler, Bahçeşehir’i etaplara ve alt bölgelere ayrıştırarak detaylandırılmıştır. Anahtar Kelimeler: bahçe şehir, kent morfolojisi