YRD. DOÇ. DR. NEJDET DURAK

David Hume ve Kant’ta nedensellik sorunu By

Nedensellik anlayışı, tarih boyunca insan düşüncesinin en önemli kavramı olmuş ve her yargıyı, dolayısıyla bilgiyi elde etmenin yöntemi olarak kendini ortaya koymuştur. Nedensellik kavramının öncelikle yasa anlamında, ontolojik bağlamda, bir ilke olarak epistemoloji bağlamında kullanılmıştır. Bir sınırlama olarak tüm insan eylemlerinde, Kant’ın ifadesiyle `özgürlükten nedensellik’ olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda nedenselliği, onu eleştiren David Hume ve kabul eden Kant ile birlikte ele almanın, nedensellik kavramının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacağı kanısındayız. Nedenselliğin tarihi süreçteki izlerini, öncelikle antik Yunan doğa filozoflarının ?arke anlayışı?nda buluyoruz ki varlığın değişiminin arkasındaki değişmeyen şeyi bulmak hedefiyle ortaya çıkmıştır. Daha sonra Aristoteles bunu ünlü ?dört neden? olarak ortaya koymuştur. İslam filozofları ise ?Zorunlu Varlık? kavramını ortaya koyarak nedenselliği bir ilke olarak geliştirmişlerdir. Sonraki dönemlerde ?Mekanikçi Yaklaşım?, nedensellik anlayışını daha ayrıntılı olarak ortaya koymuş, insan özgürlüğüyle beraber var olan bir determinizmi ve onun açıklamasını yapmıştır. Hume, nedensellik eleştirisiyle, bu süreçte nedenselliğin deney bilgisiyle zorunluluk içinde açıklanamayacağını belirterek yer almış ve nedenselliğe kuşkucu bir yaklaşım getirmiştir. A priori bilgiyi ve nedenselliğin a priori bağını benimseyen Kant ise nedenselliği insan düşüncesi için bir zorunluluk olarak ortaya koymuştur. Ayrıca Kant, ?özgürlükten nedensellik? kavramıyla nedenselliğin alanını genişletmiş ve nedenselliğe daha geniş bir anlam yüklemiştir. Sonuç olarak nedensellik insan düşüncesinin bütün etkinliklerinde kullandığı bir etkinlik olarak, bütün bilme, anlama ve açıklama çabalarında vazgeçilemez bir yöntem olarak yer almaktadır. Anahtar Kelimeler: Nedensellik, Determinizm, İndeterminizm, Kant, David Hume.

Türkiye’de 1980 sonrası dönemde liselerde felsefe eğitimi (Kütahya ve Isparta örneği) The education and problems of philosophy in high school in Turkey after 1980 ( a case study in Kütahya and Isparta)

Bu çalışma 1980 sonrası Türkiye’deki felsefe eğitimine, lise öğrencilerinin ilgileri, tutumları ve bu tutumlara neden olan faktörlerini konu almaktadır. Çalışma Türkiye’de orta öğretimde felsefe eğitiminin günümüzdeki durumuyla Türkiye’de felsefe eğitiminin tarihi süreçte kazandığı boyutlar Kütahya ve Isparta örneğinden hareketle incelemektedir. Çalışmayı Türkiye’de liselerde felsefe ve nitel anlatımla Türk eğitim sisteminde felsefe diye belirleyebiliriz. Söz konusu belirleme ister istemez, eğitimde, felsefenin kurucu öğelerine ve onlar arasındaki bağlantılara ilişkin açıklamalarla, müfredatın amaç ve kapsam yönünden incelenmesini; eğitim sisteminde konumlanmasına ilişkin açıklamaları, öğretmen-öğrenci düzleminde incelenmesini içermektedir. Çalışmanın temel amaçlarından birini lise felsefe müfredat programlarının hedef, içerik, süre, öğrenme-öğretme süreçleri ve değerlendirme boyutlarıyla iyileştirilmesine dönük öneriler ortaya koymak oluşturmaktadır. Lise eğitimi içerisinde yer alan felsefe derslerine yönelik öğretmen ve öğrencilerin felsefe eğitim programının sorunlarını yönelik algılamalarını tespit etmek ve program süreçlerinin iyileştirilmesi ile ilgili öneriler çalışmanın ana eksenini oluşturmaktadır. Araştırmanın evrenini Kütahya ve Isparta illerine bağlı okullar oluşturmaktadır. Araştırma Kütahya ve Isparta illerinde yer alan toplam 18 öğretmen ve 360 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Örneklemin seçiminde felsefe derslerine bizzat felsefe mezunu alan öğretmenlerinin girdiği okulların seçilmiştir. Algılamaları tespit etmek için anket ve görüşme yapılmıştır. Niceliksel olarak algılamalarla ilgili frekans ve yüzdelikler, aritmetik ortalamalar ve varyans analizleri SPSS paket program kullanılarak yapılmıştır. Anket uygulaması sonucunda elde edilen bilgiler tablolar halinde frekans ve yüzde olarak tablolar ve grafikler halinde sayı, aritmetik ortalama ve standart sapma olarak verilmiştir. Araştırma sonucunda öğretmen ve öğrencilerin felsefe derslerinin müfredat ve işleniş yönünden tutumları saptanmıştır. Bu çaba daha nitelikli öğrencilerin öğrenim görmeleri için lise eğitiminin aktif, üretken, program standartları gelişmiş bir hale getirmektir. Çalışmamız ana hatlarıyla şu sonuçlara ulaşmıştır: Felsefe dersleri, gündelik hayatta yaşanılan problemlere çözümler üretilmesi konusunda katkı sağlamaktadır. Sınıf düzeyindeki amaçlar Milli Eğitim genel amaçlarıyla uyumludur. Felsefe eğitiminin aktif bir biçimde düşünmeye ve aktif olarak sosyal yaşama katılmaya olumlu şekilde katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Felsefe, Felsefe Eğitimi, Eğitim Felsefesi, Felsefe Tarihi. Felsefe derslerinden elde edilmesi gereken bir çıktı olarak, sorgulayıcı bakış açısı elde etme alışkanlığı kazandırılması konusunda hazırlanan müfredat, beklentilere güçlü bir biçimde cevap vermiyor görünmektedir. Felsefe müfredatının öğrenci istek ve ihtiyaçları doğrultusunda oluşturulup oluşturulmadığı konusunda öğretmenlerin büyük bir çoğunluğunun kararsız olduğu ve felsefe programının amaçlarının açık olmadığı tespitine ulaşılmıştır. Mevcut müfredat, ders dışı aktivitelere izin vermesine rağmen, öğretmenler tarafından felsefe dersi dışında aktivite olarak gerçekleştirilen, konferans, panel gibi bilimsel etkinliklerin yeterli olmadığı tespit edilmiştir. Felsefe dersi müfredat içerisindeki mevcut diğer derslerle kıyaslandığında, özel bir ilgi ve alaka ile öğrenciler tarafından takip edilmemektedir. Ders içeriklerinin ve dağılımının sadece öğrencilerin gireceği potansiyel sınavlar doğrultusunda şekillendirilmesi felsefe öğretmenleri tarafından olumlu değerlendirilmemektedir. Araştırma sonucunda öncelikle felsefe eğitimine kıdemli öğretmenlerden başlayarak hizmet içi eğitim kurslarına alınmasının faydalı olacağı mülahaza edilmiştir.