YRD. DOÇ. DR. MERAL ÖREN

Bağımsız anaokulu yöneticilerinin ve öğretmenlerinin bakış açısından okul ikliminin eğitim-öğretim hizmetlerine yansıması The reflection of school climate on the learning and teaching process from the perspective of public preschool administrators and teachers

Çalışanların hoşnut olduğu sağlıklı bir okul iklimi, öğretmenlerin ve yöneticilerin birbirleriyle olan ilişkilerinin niteliğini belirler ki bu ilişkiler aynı zamanda olumlu ya da olumsuz bir öğrenme ortamının oluşmasında büyük rol oynadığından eğitim-öğretim faaliyetlerini de etkileyebilmektedir. Okulda olumlu bir iklimin oluşumunda bütün üyelerin kendilerini her yönden rahat, güvenli ve özgür hissetmeleri gerektiği bununla birlikte katı disiplin politikalarından uzak, esnek çalışma ortamları olan okulların eğitim-öğretim hizmetlerinde daha başarılı oldukları unutulmamalıdır. Okul öncesi eğitim kurumları, çocukların aileden sonra karşılaştığı ilk ortam olma özelliğini taşıdığından, başta okul müdürü olmak üzere okulda çalışan tüm çalışanların, çocuklara karşılaştıkları bu ilk ortamda aile sıcaklığını yaşatacak, kendilerini güvende hissedecekleri, gelişim ve öğrenmelerinin destekleneceği atmosferi oluşturmaları ve yaşatmaları da beklenmektedir. Bu bağlamda, okulöncesi eğitim kurumlarından, resmi anaokulları yöneticilerinin ve öğretmenlerinin okul iklimine ilişkin görüşlerini belirlemeyi ve varsa bu süreçte karşılaşılan sorunları, bu sorunlarla başa çıkma yollarını ve okul ikliminin sunulan eğitim-öğretim hizmetlerine olan yansımalarını; yönetici ve öğretmen bakış açısıyla ortaya koymayı amaçlayan bu araştırma, tarama modeli ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın ilk aşaması olarak, Eskişehir ilinde aktif faaliyet gösteren 18 bağımsız anaokulunda görev yapmakta olan 145 öğretmen ve 4 okul yöneticisine amaçlı örneklem almak için Örgütsel İklim Ölçeği uygulanmıştır. İkinci aşama olarak ise; ölçekten elde edilen standartlaştırılmış puanlar belirlenmiş, ölçekten en yüksek ve en düşük puanı alan iki okulun yönetici ve öğretmenlerinden gönüllü olanlarla görüşmeler yapılmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler tümevarım analiz tekniği kullanılarak analiz edilmiş, görüşme verileri kodlandıktan sonra kodlardan alt temalar ve temalar oluşturulmuştur. Araştırma sonucunda, yönetici ve öğretmenlerin iklimi kişiler arası etkileşimin yer aldığı paylaşma, birliktelik, güven ve sağlıklı iletişim kavramlarıyla tanımladıkları görülmüştür. Ayrıca sağlıklı iklim bulunan okulda görev yapan yönetici ve öğretmenlerin iklimi sağlıksız okulda görevli yönetici ve öğretmenlere göre daha olumlu algıladıkları belirlenmiştir. Araştırma sonucunda, görüşmeye katılan yönetici ve öğretmenlerden edinilen verilere göre; bir eğitim kurumundaki iklimin oluşmasında en önemli etkenin yöneticiler olduğu, yönetici kişilik özelliklerinin ise yönetim biçimini belirlemede en önemli etken olduğu görülmüştür. Okul yöneticilerinin kişilik özelliklerinin kurum içi davranışlarını, iletişim biçimlerini, öğretmenlere verilen destek biçimlerini ve sorunlara yaklaşımını etkilediği görülmüştür. Çalışılan okul ortamının olumlu ya da olumsuz özelliklere sahip olması, doğrudan yönetim anlayışına bağlı olarak da ilişkileri etkilenmektedir. Yönetici sevecen, pozitif, neşeli ve anlayışlı bir karakter yapısına sahipse kurumda olumlu, açık ve sağlıklı bir atmosfer varken tam tersi durumlarda yani yönetici soğuk, negatif, baskıcı ve önyargılı bir karakter yapısındaysa kurumda o denli olumsuz, kapalı ve sağlıksız bir atmosfer oluşmaktadır. Araştırma sonucunda, görüşleri alınan yönetici ve öğretmenlere göre; sağlıklı iklim şartlarına ulaşmak için yönetici ve öğretmenlere ayrı görevler düşmektedir. Yöneticilerden sağlıklı iklim için; fikirlere açık olmak, adil olmak, aşırı resmiyetten uzak olmak, yapıcı ve dengeli ilişki kurmak, sağlıklı bir iletişim sağlamak ve en önemlisi lider ruhlu bir yönetim anlayışını benimsemeleri beklenmektedir. Öğretmenlerin yapması gerekenler ise; anlayışlı olmak, görev bilincine sahip olmak, yardımlaşmak ve diğer öğretmenlerle işbirliği içerisinde bulunmak olarak katılımcılarca belirtilmiştir. Araştırma sonucunda, okulda bulunan çalışma atmosferinin ve iklimin önce öğretmene ardından çocuklara doğrudan yansıdığı görülmektedir. Olumlu çalışma atmosferi ve iklimin öğretmenlere; memnuniyet, beklentilerin karşılanması, doyum sağlanması, çalışma isteği ve motivasyon, yüksek performans ve verimlilik olarak yansıdığı belirlenirken, çocuklara; ilgi, güler yüz, mutluluk sevecen ve sıcak ortamla birlikte yapılan etkinlik sayı ve niteliğindeki artış olarak yansıdığı düşünülmektedir. Olumsuz okul ikliminin öğretmenlere ise; beklentilerin karşılanmaması ve çözülemeyen sorunlardan dolayı memnuniyetsizlik, psikolojik yıpranma, moral bozukluğu ve motivasyon düşüklüğünden kaynaklı verim düşmesi, fikirlerin ifade edilememesi, kendini sınırlama, güven kaybı ve işten soğuma olarak yansıdığı belirlenirken çocuklara; sınıf içinde negatif enerjiye bağlı olarak arkadaşlarıyla ve öğretmeniyle agresif ilişkiler, daha fazla sınırlama ve iletişim sorunları, daha az öğretmen katılımı ve sınıfta yapılan etkinliklerin sayı ve niteliğinde azalma biçiminde yansıyabileceği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Okulöncesi eğitim, Okul iklimi, İklim yansımaları, Okulöncesi öğretmenleri, Okulöncesi yöneticileri.

Bağımsız anaokullarında görev yapan öğretmenlerin ve okul müdürlerinin demokrasi ve demokrasi eğitimine ilişkin görüşleri: Eskişehir il örneği

Demokrasi kültürünün yerleşmesi ancak demokratik tutum ve davranışları içselleştirmiş ve günlük yaşamında demokratik ilkeleri işe koşan bireylerle mümkündür. Çocuğun doğumu ile başlayarak ailede kazandırılması gereken demokratik tutum ve davranışlar, çocukların formal eğitim almaya başladığı okulöncesi dönemden itibaren de tüm eğitim basamaklarında aşamalı olarak verilmelidir. Eğitim sisteminde söz konusu bireyleri yetiştirmek amacı ile hem eğitim programlarında sistemli şekilde demokratik tutum ve davranışların kavratılmasına yönelik olarak demokrasi eğitimi uygulamalarının yapılması hem de okul kurum kültürü içerisinde demokratik bir ilişki tarzının oturtulması ve okulda yer alan tüm personelin tutum ve davranışları ile çocuklara olumlu rol model olmaları gerekmektedir. Bu bağlamda, çalışmanın amacı, okulöncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin ve okul müdürlerinin demokrasi ve demokrasi eğitimi üzerine görüşlerini belirlemektir. Çalışmanın verileri iki aşamada toplanmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında 10 bağımsız anaokulunda görev yapmakta olan 15 öğretmen ve 8 okul müdürüyle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmış, görüşmelerden elde edilen veriler tümevarım analiz tekniği kullanılarak analiz edilmiş, belirlenen temalar, alt temalar ve kategorilerden çalışmanın ikinci aşamasında kullanılmak üzere yazılı görüşme formu oluşturulmuştur. On dört bağımsız anaokulunda görev yapan 45 anaokulu öğretmenine ve 10 okul müdürüne yazılı görüşme formu uygulanmıştır. Ayrıca okulöncesi eğitim programında demokratik tutum ve davranışları kazandırmaya yönelik olan kazanımlar belirlenmiş ve kontrol listesi oluşturulmuş, oluşturulan control listesi ise yalnızca öğretmenlere uygulanmıştır. Yazılı görüşme formu ve kontrol listesinden elde edilen verilerin analizinde yüzde ve frekans hesaplamaları yapılmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmenler demokrasiyi daha çok yönetim biçimi ve insan hakları boyutu ile ele almış; okul müdürleri ise daha çok insan hakları boyutunda yoğunlaşmışlardır. Ancak hem öğretmenler hem de okul müdürlerinin ?anadilini öğrenme ve kullanma hakkının? önemine en az düzeyde vurgu yaptıkları belirlenmiştir. Öte yandan, öğretmenler ve okul müdürleri demokrasi eğitiminin önemini vurgularken özellikle okulöncesi dönemde çocuklara demokratik tutum ve davranışlar kazandırılması gerektiğini belirtmişlerdir. Ancak, demokrasi eğitimine yönelik olarak sistemli herhangi bir uygulama yapmadıklarını, yalnızca sözel olarak kimi demokratik tutum ve davranışların önemini vurguladıklarını belirtmişlerdir. Aynı zamanda, Türk Eğitim Sisteminde kimi olumlu değişikliklerin olduğunu ancak bu değişiklikere rağmen eğitim sisteminin çocuklara demokratik tutum ve davranış kazandırmada yeterli olmadığını belirtmişlerdir. Araştırma sonucunda, öğretmenlerin ve okul müdürlerinin çocuklara demokratik tutum ve davranış kazandırmada kimi sorunlar yaşadıkları, yaşanan sorunların en önemlisinin ise ailelerden kaynaklanan sorunlar olduğu belirlenmiştir. Öğretmenler ve okul müdürleri, çocukların demokratik tutum ve davranışları aileden edinerek gelmediklerini ve bazı ailelerin okul-aile işbirliğine olumlu bakmadıkları, bu nedenle de çocuklarda davranış değiştirmede sorunlar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Hem öğretmenler hem de okul müdürleri demokrasi eğitimi kapsamında okul-aile işbirliğinin önemine özellikle vurgu yapmışlardır. Araştırma sonucunda, demokrasi eğitiminin demokratik bir toplum yapısı oluşturmada önemli olduğu, bu kapsamda okul-aile işbirliğine önem verilmesi gerektiği, öğretmenlerin sık sık hizmetiçi eğitimden geçirilmesi gerektiği belirlenmiştir. Öğretmenler, okulöncesi eğitim kurumlarında demokratik bir kurum kültürünün oluşturulmasının, çocukların demokratik tutum ve davranışlarını etkilediğini, bu nedenle de okulöncesi eğitim kurumu yöneticilerinin okulöncesi eğitimi alan mezunu olması gerektiğini belirtmişlerdir.