YRD. DOÇ. DR. ERKAN TOKUCU

Bağımsızlık, şeffaflık ve hesap verebilirlik açısından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve 2001 yılı Merkez Bankası Kanun değişikliği Independence, transparency and accountability of Central Bank of the Republic of Turkey and Law change in 2001

Merkez Bankalarının tarihsel sürecinde önemli bir yeri olan İngiltere Merkez Bankası kurulduğundan beri Merkez Bankacılığı önemli tartışmalara konu olmuştur. Bağımsızlık, şeffaflık ve hesap verebilirlik kavramları ise son zamanlarda bu tartışmaların başında gelmektedir. Merkez Bankalarına bağımsızlık kazandırma çabalarının nedeni, bağımlı bir Merkez Bankası’nın enflasyonu tetikleme pahasına bütçe açıklarını finanse etmek zorunda kalabileceği korkusudur. Bu nedenle özellikle 1990’lı yılların ardından birçok ülkede Merkez Bankaları daha bağımsız hale getirilmeye çalışılmıştır. Yirmi yılı aşkın bir süredir birçok ülke Merkez Bankalarını, yasalarında değişiklikler yapmak veya tamamen yeni bir yasa kabul etmek suretiyle bağımsızlaştırmıştır. 1992 Maastricht Antlaşması ile Avrupa Birliği, üye ülkelerin Merkez Bankalarının bağımsız olmasını bir zorunluluk haline getirmiştir. Bunun üzerine yeterince bağımsız Merkez Bankasına sahip olmayan Birlik ülkeleri yasalarını yeniden düzenlemişlerdir. Türkiye ise hem Avrupa Birliği’ne üye olmak isteyen bir ülke olarak Maastricht Antlaşması’na uyum sağlamak hem de yüksek enflasyon oranlarıyla daha etkin mücadele edebilmek için Merkez Bankası’na bağımsızlık kazandırmak amacıyla 2001 yılında ilgili Kanun’da değişiklik yapmıştır. Bu çalışmada Merkez Bankalarının tarihsel gelişim süreçleri, görevleri, para politikası uygulama süreci anlatılmış, Merkez Bankacılığı için büyük öneme sahip bağımsızlık, şeffaflık ve hesap verebilirlik kavramları açıklanmış, bu kavramların bazı makroekonomik değişkenlerle ilişkisi incelenmiştir. Son olarak kuruluşu, yıllar itibariyle uyguladığı para politikaları ve Kanun değişikliği öncesi ve sonrasında üç kavram açısından değerlendirilmesi yapılmıştır. Çalışmanın sonucunda ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın yapılan Kanun değişikliğiyle büyük ölçüde yasal bağımsızlığa kavuşturulduğu, şeffaflık ve hesap verebilirlik açısından önemli gelişmelerin kaydedildiği görülmüştür.

Türkiye’nin bölgesel güç olabilirliğinin dış ekonomik ilişkiler ve dış politika bağlamında analizi (2000-2011) The analysis of the possibility of becoming a regional power of Turkey in the context of foreign economical relations and foreign policy (2000-2011)

Soğuk Savaş döneminde Kuzey Atlantik İttifakı (NATO)’nın kanat ülkesi konumunda bulunan Türkiye’nin uluslararası alanda hareket kabiliyeti sınırlıydı. Bunun yanında, Türkiye’nin 1980 yılına kadar ekonomide dışa kapalı, ithal ikameci politikalar benimsemesi de ülkeyi ekonomik olarak uluslararası sistemden soyutlamıştır. Türkiye’nin 1980 yılında ekonomisini serbestleştirmeye yönelik attığı adımlar, Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasıyla küresel düzeyde meydana getirdiği etkilerle birleşince, Türkiye, gerek bölgesel gerekse küresel düzeyde politika üretebilme imkânına kavuşmuştur. Türkiye, kuruluşundan günümüze kadar dış politikasını Batı’ya endeksli bir biçimde yürüttüğü için özellikle Soğuk Savaş döneminde, yakın coğrafyasındaki ülkelerle siyasi ve iktisadi ilişkileri sınırlı düzeyde kalmıştır. Türkiye, her ne kadar 1990’lı yıllarda yakın çevresindeki coğrafyada etkinlik kurma gayretinde (başka bir anlatımla, bölgesel bir güç olmak) olmuşsa da bu dönemde, içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar buna engel olmuştur. Nihayetinde Türkiye’nin hem siyaseten hem de ekonomik olarak istikrara kavuştuğu 2000 yılı sonrası dönemde, bölgesel güç olabilirliği yeniden gündeme gelmiştir. Bu bağlamda, gerçekleştirilmiş olan bu çalışma, Türkiye’nin 2000 yılı sonrası dönemde bölgesel güç olabilirliğinin tespitine yöneliktir. Türkiye’nin hem dış politikasının hem de dış ekonomik ilişkilerinin incelenmesi, bu çalışmanın temel konusudur. Bu bağlamda, Türkiye’nin kuruluşundan günümüze kadar izlemiş olduğu dış politika incelendikten sonra, uluslararası arenada büyük oyuncular olarak tabir edilen ülkelerle ve yakın çevresindeki ülkelerle olan dış ekonomik ilişkileri analiz edilmiştir. Ardından Türkiye’nin yakın çevresindeki ülkelerin dış ticaretindeki yeri, büyük oyuncularla karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda, Türkiye’nin dış politika bağlamında bölgesel etki alanını genişlettiği, ancak yakın çevresindeki ülkelerle olan dış ekonomik ilişkilerinin, bölgesel güç olma iddiasında olan bir ülke için genel olarak yeterli düzeyde olmadığı kanaatine varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Bölgesel Güç, Türkiye, 2000’li Yıllar, Dış Politika, Dış Ekonomik İlişkiler.