YRD. DOÇ. ALİ BULUT

Kur’ân’da hayâ kavramı

Bu tezin amacı, Kur’ân’da ?Hayâ? kavramını incelemektir. Çalışmada ulaşılan sonuçlar ana hatlarıyla şöyledir: Kur’ân’daki, ahlâkî kavramlardan biri de, ?istihyâ/hayâ?dır. Kur’ân-ı Kerîm’de Ha-Yi-Ye kökü ve müştakları 118’i isim, 72’si fiil olmak üzere toplam 190 yerde zikredilmiştir. Bu âyetlerde kelimenin, hayat, yaşamak, diri ve canlı olmak; diriltmek ve yaşatmak; utanmak, çekinmek ve sıkılmak; sağ bırakmak, öldürmeyi terk etmek; selam, selamlamak ve esenlik dileği; yılan ve bir özel isim olarak Hz. Yahya (a.s.) mânâlarında kullanıldığı tespit edilmiştir. ?İstihyâ? kelimesinin utanmak/hayâ etmek, çekinmek ve sıkılmak mânâsında kullanıldığı üç âyet bulunmaktadır. Bunlar; Kasas 28/25, Ahzâb 33/53 ve Bakara 2/26 âyetleridir. Kasas Sûresinde, Hz. Şuayb’ın kızlarından birinin Hz. Mûsâ ile utanarak konuştuğu; Ahzâb Sûresinde, bazı Müslümanların Resulü Ekrem’i uygunsuz zamanlarda rahatsız ettikleri, fakat onun, hayâsından dolayı bu rahatsızlığını ifade edemediği, ancak Allah’ın gerçeği bildirmekten hayâ etmeyeceği belirtilmektedir. Diğer âyette ise, müşriklerin Kur’ân’da arı, karınca, sinek gibi küçük yaratıkların örnek olarak gösterilmesinin fesahatle bağdaşmadığı yolundaki iddialarına karşı, Allâh’ın bu varlıkları misal vermekten çekinmeyeceği bildirilmektedir. Öte yandan ?istihyâ? kelimesi geçmese de Kur’ân’da edep, ahlâk ve hayâyı çağrıştıran pek çok kavram bulunmaktadır. ?İffet?, ?Takvâ?, ?Verâ? ve ?Zühd? kavramları günah ve çirkinliklerden uzaklaştırması, sakındırması ve koruması bakımından hayâ ile ilişkilidir. Hayâsızlığı, kötü ve çirkin işleri ifade eden fahşâ kavramı ve hayânın mütemmimi olan ?tesettür? konusunu ifade eden âyetler de hayâ ile yakından ilgilidir. Bu âyetler topluca incelendiğinde görülecektir ki, Kur’ân’ın temel amaçlarından biri olan ?ahlâklı bir toplumun inşası?nda hayâ gerek fert, gerekse toplum bazında çok önemli bir yere sahiptir. Anahtar Kelimeler: Kur’ân, İstihyâ, Hayâ, Utanma, Sıkılma, Çekinme, Toplum, Dirilik, Hayat, Kavram.