Y.DOÇ. TUNCAY ÖĞÜN

Tanzimattan günümüze askeri yargı ve askeri temyiz mahkemesinnin tarihsel gelişimi History of military law court and military supreme court

123 ÖZET Askeri Yargıtay, Divan-ı Harpler’ce verilen kararlan üst mahkeme olarak inceleme görevi ile 6 Nisan 1914 tarihinde çıkarılan 233 sayılı yasayla “Divan-ı Temyiz-i Askeri” olarak kurulmuştur. Askeri yargının varlığı Osmanlı Devleti ‘nin kuruluş yıllarına kadar geriye gitmektedir: Yargı hakkı Padişaha aitti ve Divan-ı Hümayunda bu hakkı bizzat padişahlar kullanırdı. Fatih Sultan Mehmet’ten sonra, padişaha vekâleten vezir-î azam’ın, sonraları kadı-asker ve kadıların vekil sıfatıyla yargı hakkını kullandıkları; bu kişilerin yerlerini daha sonra heyetler, meclisler, divanlar ve mahkemelerin aldığı bilinmektedir. Bu tarihsel gelişim süresinden sonra, 1837 yılında yürürlüğe konan ve yurdumuzda ilk kez ceza ve yargılama usulünü getiren “Kanunname-i Ceza-i Askeriye” yasasında, hukuk ilkelerini kapsayan suçların kanuniliği, duruşmaların açıklığı, sanığa müdafii bulundurma, hâkimi red ve davanın nakli gibi tanınan yeni haklarla, yasal olarak hukukun temel ilkeleri yer almıştır. Ancak, yerel mahkemelerce verilen kararlara karşı bu ilkelere uyulup uyulmadığı yönünde kanun yoluna başvurup, üst yargısal denetimi sağlama yönünde inceleme hakkı, 6 Nisan 1914 tarihinde, çıkarılan 233 sayılı “Divan-ı Temyiz-i Askeri” yasası ile getirilmiştir. Bu kuruluş daha sonra 6 Ekim 1916 tarihinde çıkarılan 809 sayılı geçici bir yaayla “Meclis-i Temyiz” adım taşıyan iki daire halinde genişletilip hukukçu üye sayısı üçten dörde yükseltilerek, çıkardığı karar ve içtihatlarla divan-ı herpler üzerinde yargısal denetim ve içtihat birliği sağlamaya çalışmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra 22.05.1930 tarihinde kabul edilen 1631 sayılı Askeri Mahkeme Usulü Kanunu ile devletimizin güvencesi ve Silahlı Kuvvetlerimizin disiplin ve yargı hizmetlerinin yürütülmesinde üst derecede yüksek mahkeme olarak, Askeri Temyiz Mahkemesi yargısal görevini sürdürmüştür.