PROF.DR. SÜLEYMAN TURDUYEVİÇ KAYIPOV

Van Kırgızları’nın tarihi kişiler hakkındaki ağıtları, inceleme-metin The Laments of Kirghizes of Van about historical people, research-text

208 ÖZET Günümüzde Van Kırgızlan olarak isimlendirilmeye başlanan Kırgız diasporası, liderleri Hacı Rahmankul Han önderliğinde 1982 yılında Türkiye’ye gelerek Van ili, Erciş ilçesine bağlı Ulupamir Köyü’ ne yerleşmiştir. Bu topluluğun devam ettirdiği kendine has bir sözlü geleneği mevcuttur. Bu gelenek dahilinde ağıtlar önemli bir yer tutar. Bu araştırmada Ulupamir köylülerinin tarihî kişileri hakkında söylenen üç ağıt metni incelemeye tabi tutuldu. Önbilgi olması açısından ilkin Van Kırgızla rı’nın tarihî geçmişi, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısıyla ilgili bilgiler verilerek; Türk ağıt geleneğinin ve ağıt türünün genel bir değerlendirmesi yapıldı. Bu bağlamda Van Kırgızlan ‘nın ağıtlarında ortaya çıkan şekil ve muhteva özellikleri açıklandı. Kaynaklık teşkil eden Kırgızca metinler Türkiye Türkçe’sine çevrildi. Çeviri esnasında asıl metnin muhteva ve etno-kültürel özellikleri mümkün olduğunca korunmaya çalışıldı. Çalışmalım inceleme kısmında ağıtlann poetik unsurları değişik yönlerden incelemeye tabi tutuldu. Ayrıca daha önce Türk ağıt incelemelerinde tatbik edilmemiş olan “benzetmeler”, “epitetler ve türleri”, “tekrarlar ve paralelizm” temel stilistik unsurlar niteliğinde analiz edildi. Van Kırgızları’nın ağıtlan, Türk ağıt söyleme geleneğinin bir parçası olmakla birlikte, kendine ait stilistik ve etno-folklorik özelliklere sahip olduğu sonucuna varıldı.

Van âşıklık geleneği

278 ÖZET Van âşıklık geleneği ve temsilcileri üzerine değişik çalışmalar yapılmasına karşın, yöredeki bu kültürü geçmişten günümüze ele alacak biçimde bilgiler içeren kapsamlı bir araştırma ortaya konulmamıştır. Çalışma, ilk defa bu kadar geniş konuyu araştırmıştır. Eskiden yaşamış Vanlı âşıkların birkaçında söz edilmesine rağmen, teferruatlı bir inceleme yapılıp, bu şahıslar hakkında bilgi verilmemiştir. Önceki çalışmaların bir eksikliği de, kaynakları tam olarak belirtmemiş olmasıdır. Yalnız, Ercişli Emrah’ı tüm yönleriyle ele alan Saim Sakaoğlu’na ait çalışmanın her yönden kapsamlılığı göz ardı edilemez. Araştırmaya konu olan Van Âşıklık Geleneği ve temsilcilerine yönelik incelememizde, bu eksiklikler dikkate alınarak, bulunabilen kaynakların tümünden I faydalanılmaya gayret edilmiştir. Bu kaynaklar, başta yerel gazeteler, dergiler olmak üzere makale, yayınlanmış kitap, canlı kaynak ve el yazmalarıdır. Çalışma, Türk doğaçlama sanatının Tarihi-Tipolojik menşei, âşık kültürünün Anadolu’da gelişimi ve yöresel özellikleri konularını açıklamak suretiyle, geleneğin Türkiye coğrafyasındaki şekillenişini belirtmektedir. Daha sonra, Van yöresi âşık kültürünü etkileyen bazı faktörler izah edilmiştir. Bu faktörler, kültürel ürünler olup, Şamanizm geleneğine kadar uzanmaktadır. Devamla, inceleme sonucu bulunan geleneğin ilk temsicisiyle günümüz âşıklarına kadar, bu kültürün taşıyıcıları biyografıleriyle aktarılmıştır. Biyografilerin dışında, kahve kültürünün geçmişi ve eskiden beri yapılan âşık toplantıları hakkında bilgi verilmiştir. Günümüzde hala faaliyette olan Âşıklar Çay Evi’ndeki fasılların yapısını genişçe verip programın akışına tesir eden etkenleri de açıkladık. Âşıkların estetik anlayışının belirlenmesi amacıyla, bir sormaca formu düzenlenerek onların görüşleri alınmıştır. Bu görüşler doğrultusunda, âşıkların eserlerindeki estetik anlayış, şiirlerine yansıyan geleneksel ve yenilikçi yönler ortaya konulmuştur. Muhteva ve şekil açısında açıklanan şiirler, benzetme, istiare, epitet ve diğer bazı stilistik unsurlara göre incelenmiştir. Araştırma, el yazmalarından oluşan metin kısmıyla bitirilmiştir.

Çankırı çocuk folkloru Çankırı’s child folklore