PROF.DR. RECAİ KARAHAN

Van’da evlerde üretilen kilimlerin ve dokuma bilenlerin tespiti üzerine bir araştırma A research on the determination of the rugs which are produced at home and the people who knows vowening in Van

194 8. ÖZET Kilimcilik, Van’ın el sanatları arasında en önemli yere sahiptir. Düz dokumalar arasında yöre insanın hayvancılıkla uğraşmasının sonucu kilimcilik yaygınlaşmıştır. Kilim dokuyanların çoğu terör nedeniyle Van ve Hakkari’nin kırsal kesiminden göç etmiş ailelerden oluşmaktadır. İşsizlik ve geçim sıkıntısı nedeniyle dokuma işi genelde aile bütçesine katıda bulunmak için yapılmaktadır. Dolayısıyla günümüzde dokuma ürünlerinde ticari bir amaç ağır bastığı için Van kilimleri adeta Van-Hakkari yöresi kilimlerinin değişik bir sentezi olarak karşımıza çıkmaktadır. Genelde evlerde kısıtlı imkanlar içersinde dokunan kilimler, metrekareye göre sipariş üzerine ya da serbest pazarda satılmak için üretilir. Hemen hemen her ailede ip eğirmeyi ve boyamayı bilenler vardır. Bitkisel boyaların çok az kullanılmasının nedeni toz boyaların daha ucuz ve zahmetsiz olmasıdır. Üretilen kilimler, ticari amaca dayalı olarak üretildikleri için orijinal motiflerin yerine basit ve geleneği olmayan motifler işlenmektedir. Kilim dokumanın yanı sıra çeyizlik dokuma olarak Van çorapları, (yünlü) dantel, oyacılık cicim dokumacılığı da önemli yer tutmaktadır. Dokumanın hammaddesi olan iplikteki kalitenin düşmesi, yün eğirme ve büküm titizliğine eskisi kadar uyulmaması ve orijinal desen ve motiflerin yerine gelişigüzel basit düzenlemelerin yer alması ve dokunan kilimlerin sipariş üzerine ticari talepler doğrultusunda olması sebebiyle günümüzde sanatsal değerini zamanla yavaş yavaş kaybolmasına yol açmıştır. Dokuma sektöründe iyi bir iş ortamı sağlanması halinde çalışabilecek insan potansiyeli oldukça fazladır. Toplumların tarihi, sosyal, sanatsal ve kültürel karakterlerinin yansıtıldığı dokuma ürünleri günümüzde eski canlılığını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Bu nedenle Türk dokuma sanatının geleceği açısından Van’da dokuma ürünlerinin ve özellikle kilimlerin araştırılması ve yeniden canlandırılması gerekmektedir.

Kırşehir kilimleri Kırşehir carpets

10. ÖZET Tez konum olan ?Kırşehir kilimleri? hakkında yapmış olduğum araştırmada Kırşehir’in altı ilçesine gidilmiş gerekli görülen camii ve evlerdeki kilimlere ulaşılarak halkla bire bir iletişim kurulmuştur. Bu araştırma sonucunda ele geçirilen kilimlerin yaşları yaklaşık olarak 15 ile 80 arasında değişmektedir. Ve yöre kilimleri isimlerini genelde zeminde yer alan motiflere, zemin kompozisyonlarına ve kullanım amaçlarına göre isimlendirilmiştir. Toplu kilim, sandıklı top kilim, sıralı sandıklı top kilim, seleser kilim, sandıklı kilim, yıldızlı kilim, mihraplı kilim gibidir. Kilimler kullanıldığı yere göre de yanlama, yük çapı, seccade, yaygı şeklinde isimlendirilmişlerdir. Kilimlerde genelde yün kullanılmış olup günümüze yakın örneklerde pamuk ve orlon malzemelerde kullanılmıştır. Kilimlerin ip boyamasında ise günümüze yakın örneklerde doğal boyaların yerine anilin boyalar almıştır. Kilim dokumacılığında işin içine ticari boyut girince kilim dokumacılığı eski değerini yitirmiştir. 40-50 yıl öncesine kadar yöre insanının dokuduğu kilimlerden elimize geçen çoğu örnekte yöreye ait izler rastlanmaktadır. Kırşehir’de kilim dokumacılığının ne zaman başladığı konusunda kesin bir tarih bulunmamaktadır. Geometrik, stilize edilmiş bitki ve hayvan motiflerinin konu olarak seçilip işlendiği kilimlerde zemin motifleri ile bordür motifleri genelde farklılık göstermektedir. Kilimlerin zeminin de kullanılan renkler bir birleriyle bir ahenk oluşturmaktadır. Bordürlerde kullanılan renkler ise genelde bir birlerine zıttır. Kırşehir kilim dokumacılığında kullanılan motif, desen ve kompozisyon anlayışı genelde Konya, Malatya, Kayseri, Yozgat, Ankara ve Eskişehir kilimleri ile benzerlikler göstermektedirler. 213

Diyarbakır Arkeoloji Müzesi ile Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi’nde bulunan Türk-İslam dönemine ait bir grup madeni eser Some metallic works belonging to Turkish-Islamic period in Archeological museum of Diyarbakır and Cahit Sıtkı Tarancı museum in Diyarbakır

11. ÖZET Güneydoğu Anadolu Bölgesinin en önemli kentlerinden biri olan Diyarbakır, ilk çağlardan günümüze kadar bir çok uygarlığa ev sahipliği yapmış zengin Anadolu kültürünün önemli yerleşim yerlerinden biridir. Bu zengin kültürün bir bölümünü oluşturan Diyarbakır Arkeoloji Müzesi ile Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi’nde bulunan “Türk-İslam Dönemine Ait Bir Grup Madeni Eser” başlığı altında yapılan bu çalışmada giriş bölümü, Diyarbakır’ın fiziki yapısı ve tarihçesi, müzeler hakkında kısa bilgi, maden sanatının Anadolu’daki tarihsel gelişimi, maden sanatında kullanılan malzemeler ile yapım ve süsleme teknikleri ana hatlarıyla işlendikten sonra, ilgili müzelerdeki yüzlerce eser arasında sağlam durumda olan 50 örnek, bilimsel açıdan incelenerek çoğunluğu mutfak eşyasından oluşan 20 yi aşkın kap türü katalog düzeni içinde tanıtılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın değerlendirme ve karşılaştırma bölümlerinde incelenen örneklerin yapım ve süsleme özellikleri belirtildikten sonra, Anadolu’daki diğer yöre örnekleriyle karşılaştırılmaları yapılarak benzer ve farklı yönleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise değerlendirmeler ışığında varılan sonuç kısaca belirtilmiş, çalışma bibliyografya, çizim ve resim listesi ile fotoğraflar ve çizimlerle sonuçlandırılmıştır.

Diyarbakır müzelerinde bulunan halı, kilim ve kumaşlar Carpets, rugs and cloths in the museums of Diyarbakır

228 10. ÖZET “Diyarbakır müzelerinde bulunan halı, kilim ve kumaşlar ” başlığı altında yapılan bu çalışma, Diyarbakır Arkeoloji Müzesi ile Cahit Sıtkı Tarancı Müzesinde bulunan ve çoğunluğu bu müzelere satın alma yoluyla kazandırılan halı, kilim ve kumaş örneklerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünden sonra Diyarbakır’ın coğrafi konumu, tarihçesi, Diyarbakır Arkeoloji ve Cahit Sıtkı Tarancı müzeleri, dokumacılığın gelişimi ve Diyarbakır yöresi dokumacılığı hakkında bilgi verilmiş, halı, kilim ve kumaş kısaca tanımlanarak sınıflandırılmıştır. Tez kapsamında yapılan bu çalışmanın katalog bölümünde ilgili müzelerden on yedi (17) adet halı, otuz altı (36) adet kilim ve iki (2) adet kumaş örneği seçilerek toplam eli beş (55) adet dokuma ve kumaş örneği çalışma kapsamına alınmıştır. İncelenen halı, kilim ve kumaş örnekleri, içindekiler bölümünde verilen konu başlıkları düzeni içinde yöre tespiti, renk, dokuma tekniği, malzeme, motif, kalite ve kompozisyon gibi teknik ve estetik özelikleri bakımından belgelenmeğe ve tanıtılmaya çalışılmıştır. Tezin değerlendirme ve karşılaştırma bölümlerinde incelenen örnekler tablolar eşliğinde değerlendirilerek yöresel özeliklerine eğilinmiş, diğer yöre ve bölge örnekleri ile karşılaştırılmaları yapılmıştır. Çalışılan örneklerin Türk ve dünya dokuma sanatı içindeki yerleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu değerlendirilmeler ışığında varılan sonuç kısaca belirtilerek tezin sonucunda konuyla ilgili bibliyografya ile çizim ve fotoğraf listesi verilmiş, çizim ve fotoğraflar ise levhalar halinde son kısma eklenmiştir.

Geleneksel el sanatlarının 1960 sonrası Türk resmine etkileri Effect of traditional handcraft after 1960 Turkish painting

104 9. ÖZET Geleneksel el sanatlarının, 1960 sonrası çağdaş Türk resmine etkileri konulu bu araştırmanın iki temel belirleyicisi vardır. Biri geleneksel Türk el sanatları, diğeri 60′ sonrası çağdaş Türk resim sanatı. Aslında bu iki belirleyicinin ortak olarak ortaya koyduğu iki temel değer, sanat tarihinde de yer alan ulusallık ve çağdaşlık değerleridir. Bu değerler çalışmanın içerik olarak ta ana temasını oluşturmaktadırlar. Çalışmanın birinci bölümünde genel olarak geleneksel el sanatları ve resim sanatına etkisi olan minyatür, hat, ebru ve halı-kilim gibi el sanatları ele alınıp incelenmiş, çeşitleri ve dönemleri, tarihsel açıdan ele alınarak yapı ve anlam bakımından çözümlenmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde ise, Türk resim sanatının cumhuriyet ile birlikte girdiği değişimi dönüşümü, yeni bir gelenek oluşturma çabalarını, Avrupa etkilerini, 60 öncesi yerel arayışları, 60 sonrası oluşan gelişmeleri ve oluşum nedenleri ele alınmaya çalışılmış ayrıca geleneksel el sanatlarının, Türk resim sanatında ulusal değerlerin oluşması konusundaki katkıları incelenmiş ve bu çalışmanın sonunda konularla ilgili sanatçılar ve resimleri katalog halinde sunulmaya çalışılmıştır. Batılılaşma eğilimlerinin Türk toplumuna şırınga edilmeye çalışılması nedeniyle önemli bir kopuş yaşayan Türk toplumu ve sanatçısı da uzun yıllar bu kopuşun izlerini taşımıştır. Oldukça yakın bir tarihe dayanan çağdaş Türk Resim sanatı, tutarlı bir gelişim çizgisi yakalamaya epeyce zorlanmıştır. Bütün bu çalışmaların sonunda sayıları fazla olmasa da bazı Türk sanatçılarının geleneksel el sanatlarından etkilenerek ortaya koydukları eserlerde, batı etkisinde kalmadıkları, kendi geçmiş kültür değerlerinden hareket ettiklerini, kendi özgün biçim ve anlayışlarım yükledikleri resimlerinde, klasik olan geleneksel değerlerden yine kendi ulusal değerlerine, oradan da evrenselliğe ulaşmaya çalıştıkları görülmüş ve bunlar belgelenmeye çalışılmıştır.

Sivas ili Divriği Hafik ve Zara yöresi kilimleri The carpets belonging to Divriği Hafik and Zara vicinties of the city of Sivas

Bu çalışmanın konusu ?Sivas linin Divriği, Hafik ve Zara Yörelerine Ait Kilimler? başlığı altında, büyük çoğunluğu evlerde ve özel koleksiyonlarda bulunan dokuma yaygılardan oluşmaktadır. Bir katalog çalışması niteliğinde ki tez kapsamı içerisinde, sayıları yaklaşık yüz (100) civarında olan kilimlerin incelenmesi sonucu kırk dört (44) adet örnek seçilerek yöresel özellikleri farklı örneklerde dikkate alınmak suretiyle incelenmiştir. Seçilen bu örnekler, içindekiler bölümünde sunulan konu başlıkları düzeni içerisinde; yöre tespiti, renk, uygulanan dokuma tekniği, malzeme, dokuma kalitesi, motif, kompozisyon vb. teknik ve estetik özellikleri bakımından tanıtılmaya çalışılmıştır. Yapılan incelemeler sonucu eserlerin bir kısmının ufak tefek tamirler geçirdiği, bir kısmında ise ezik ve yırtılmaların oluştuğu gözlenmiş, buna rağmen büyük çoğunluğunun iyi durumda olduğu tespit edilmiştir. Araştırmamızın konusunu teşkil eden örneklerde de görülebileceği gibi, Sivas ili Divriği, Hafik, Zara yörelerine ait dokumalarda genellikle ilikli kilim ve kilim- cicim tekniği kullanılmıştır. ncelenen örneklerin büyük çoğunluğunu taban kilimi oluşturmakla birlikte yolluk ve un çuvalı gibi farklı örneklerde yer almaktadır. Yörede kilim üretiminde kendine has doğal hammadde ve boya kullanımı devam etmektedir. Ancak son yıllarda sanayinin gelişmesiyle yünün yerine farklı elyaf türlerinin kullanıldığı ve ipliklerin kimyasal boya ile renklendirildiği olumsuz bir gelişme olarak gözlenmektedir. Dokumalarda geleneksel Türk motif ve desenlerinin yanı sıra Anadolu dışından nakledilen motif ve kompozisyonlara da rastlamak mümkündür. Yakın yöre ve sınır bölgelerden göçebe aşiretlerle olan kültür alışverişi, zamanla dokumalara yansımış, bu da dokumaların renk, kompozisyon, motif, malzeme vb. özelliklerinin bozulmasına neden olmuştur. Değerlendirme ve karşılaştırma bölümlerinde ise, incelenen örnekler doğrultusunda Sivas kilimlerinin yöresel teknik ve estetik özelliklerinin belirlenerek diğer bölge ve yörelerle karşılaştırılması yapılmış ve bu değerlendirmeler ışığında geleneksel Sivas yöresi kilimlerinin Türk ve Dünya dokuma sanatı içerisindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.

Hakkari yöresi kırsal alan kilimlerinin renk, motif, malzeme ve kompozisyonlarının incelenmesi A research on rural rugs of Hakkari region according to colours, reliefs, instruments and compositions

161 11. ÖZET Bu çalışmanın konusu ” Hakkari Yöresi Kırsal Alan Kilimlerinin, Renk, Motif, Malzeme Ve Kompozisyonlarmın İncelenmesi” başlığı adı altında Hakkari ili ve ilçelerinde halkın dokuduğu kilimlerden oluşmaktadır. Bir katalog çalışması kapsamında değerlendirilecek olan bu tez çalışması içerisinde çeşitli evlerde yapılan araştırmalar sonucu seçilen 3 1 adet kilim örneği mevcuttur. Araştırmanın temelini gözlem fişi ile yapılmış olan katalog kısmı oluşturmaktadır. Bu sebeple ; farklı zamanlarda farklı evlere gidilerek dokunulan kilimlerden incelenmeye değer bulunan örnek seçilmiştir. Bu kilimler gözlem fişine uygun olarak koleksiyona geliş tarihi, geliş biçimi, dokunduğu tarih, bugünkü durumu, malzemesi, dokuma tekniği, yöresi, renkleri ve kompozisyonu gibi estetik özellikleri bakımından tanıtılmaya çalışılmıştır. Değerlendirme kısmında ise, incelenen düz dokumaların gözlem fişine uygun olarak döküm tabloları oluşturmuştur. Sonucunda ise Hakkari kilimlerinin bugünkü durumu, belirlenmeye çalışılmıştır. Karşılaştırma kısmında ise incelenen kilimler renk, motif, malzeme, kompozisyon ve dokuma kalitesi bakımından diğer Anadolu kilimleriyle karşılaştınlmıştır. Tezin son kısmında ise konu ile kaynakça, motifler sözlüğü, çizimli motifler ve fotoğraflar sergisi verilmiştir.