PROF.DR. ALİ FUAT DOĞU

Çatak (Van)-Uzuntekne ve yakın çevresinin fiziki coğrafyası

ÖZET Toros Orojenik Kuşağı’nın doğu uzantısı olan Kavuşşahap Sıradağları üzerinde bulunan inceleme alanı, Van ili Çatak ilçesine bağlı Uzuntekne ve yakın çevresini kapsamaktadır. Van ilinin 80 km güneyinde yer alan ve 95 km2’lik bir alanı kapsayan çalışma alanı, Basra ve Van gölü havzalarını ayıran su bölümü çizgisi üzerinde bulunması açısından da önemlidir. Van Gölü güneyinde yer alan araştırma alanı, daha çok Paleozoik ve Kuaterner yaşlı kayaçlardan oluşmaktadır. Çalışma alanında iki farklı seviyede aşınım yüzeyi bulunmaktadır. Bunlardan birinci seviye 2430 m ile 2600 m’ler arasında, ikinci seviye ise 2700 m ile 2870 m’ler arasında değişen yükseltilere sahiptir. Bu aşınım yüzeylerinden bazıları, karstik şekillerden olan dolinlerle arızalı bir görünüm arz etmektedir. Çalışma alanının batısında 3200 ve 2700 m’ler arasında çok sayıda sirk mevcuttur. Özellikle kuzeybatıya bakan yamaçlarda bulunan sirkler belirgin izler taşımaktadır. nceleme alanında bu sirkler tarafından beslenen, KB-GD doğrultusunda uzanan iki buzul vadisi bulunmaktadır. Araştırma alanının en büyük morfolojik birimi K-G yönlü uzanışa sahip olan Uzuntekne Polyesidir. Doğusunda K-G yönlü bir fayla sınırlanan Uzuntekne Polyesinin etrafı yüksek dağlarla ve mevsimlik akarsuların oluşturduğu birikinti koni ve yelpazeleri ile çevrilidir. Bunlardan en büyüğü Karabulak deresinin oluşturduğu Karabulak yelpazesidir. Dik yamaçlarla çevrelenmiş olan polye tabanı, etrafındaki yükseltilerden 500-600 m daha aşağıdadır. Polye tabanının en düşük yükseltisi 2238 m ile Uzuntekne geçici gölünün kuzeyinde bulunan, yaz aylarında da bir bataklık halinde gözlenen alandır. Karasal iklimin egemen olduğu alanda polye, ilkbahar aylarında eriyen karlar ve yağan yağmurlar sonucunda bir göl karakteri kazanmaktadır. Çalışma alanında bulunan toprak türleri, zonal, azonal ve intrazonal olmak üzere değişik tiplere ve özelliklere sahiptir. nceleme alanında ran-Turan fitocoğrafik bölgesini karakterize eden step formasyonu hakim durumdadır.

Dalyan ve çevresinin fiziki coğrafyası

60 ÖZET Muğla iline bagh, Ortaca ve Köyceğiz ilçelerinin sınırlan içinde bulunan araştırma alanı Ege Graben Sistemi dâhilindeki cokiintii alanlanndan biri içinde gelişmiştir. Mezozoik ve Senozoik’te başlayan dag oluşum hareketleriyle gelişmiş ve diisey hareketlerle şekillenmiş olan bölgenin daghk-tepelik kesimleri tektonik hareketlerle kıvnmlı ve kinkh bir yapıya sahip olmuştur. Bu alanlar, çeşitli ortamlarda ?6kelmi§ tortul kayalar ve list manto kökenli ofiyolit kaya birimlerinden meydana gelmi§tir. Dalaman ^ayı’mn getirdiği malzemelerle doldurulan ?6küntü alanı alüvyal ova haline gelmi§tir. Dalyan Ovası’mn etrafmdaki daghk-tepelik alanlar ise a§inım yüzeyleri, sırtlar ve yamaçlar, mevsimlik akarsulann aktıgi vadilerden olu§maktadır. gah§ma alanı i?inde güney kesimi göriilen Köyceğiz Gölü, Dalaman ^ayı’mn getirdirği malzemelerle önü kapatılarak olu§mu§ alüvyal set gölüdür. ^ayın yataginı değiştirmesiyle oluşumu tamamlanamamis ovamn güneyindeki bolüm ise yan derelerin tasidigi malzemelerle batakhk-sazhk alanlar ve bunlar arasına yerleşmiş göller olarak goze 9arpmaktadır. Dalyan Kanah ise Köyceğiz Gölu’nün fazla sulanm Akdeniz’e bosaltan gideğeni durumundadır. Araştırma alanının güneyindeki iztuzu Kumsah dalga biriktirmesi sonucu oluşmuş morfolojik bir birimdir.

Çatak (Van)-Görentaş arasının fiziki coğrafyası

ÖZET Çatak lçesi sınırları içinde yer alan inceleme alanı Van li’nin 86 km güneyinde yer almaktadır ve 244 km2’lik alan kaplamaktadır. Kuzey sınırını Van Gölü Havzası ile Basra Havzasını birbirinden ayıran su bölüm çizgisi oluşturmaktadır. Doğusunda Sarıbulak Dağları ve batısında Kavvuşşahp dağları uzanmaktadır. Söz konusu dağlar Toros Orojenik Kuşağı’nın devamı olan Güneydoğu Torosların Van Gölü güneyine rastlayan kısmında bulunmaktadır. Çatak lçesi ise inceleme alanının güney sınırını oluşturmaktadır. Araştırma alanında daha çok Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı formasyonlar yer almaktadır. Paleozoyik kalkerler üzerine oturmuş ve ortalama 2600 ile 2300 m yükseltilere sahip iki aşınım yüzeyi bulunmaktadır. nceleme alanının kuzeybatısında 3000 ile 3050 m yükseltilerde iki adet sirk mevcuttur. Bunlar son buzul dönemine ait oluşumlardır. Araştırma alanının tamamını kateden ve en önemli su kaynağı olan Sortkin Deresi 27 km uzunluğa sahiptir bir vadi içinde akmaktadır. Sortkin Vadisinin şekillenmesinde akarsuyun yanı sıra, dış etkenler de önemli rol oynamaktadır. nceleme alanın kuzeyinde Kayaboğaz Düzü olarak adlandırılan mevkide bir dağiçi ovası ve onu çevreleyen birikinti yelpazeleri bulunmaktadır. Sortkin Vadisi yamaçlarında çığ olayları ile meydana gelen 24 adet çığ konisi tespit edilmiştir. Bu koniler 20 ile 35 arasında değişen eğim derecesine sahiptirler. Büyük bir çoğunluğu Sarıbulak Dağları’nın kuzeye bakan yamaçlarında bulunan bu çığ konileri inceleme alanının en dikkat çekici üniteleridir. Araştırma alanında Sortkin Deresi ile Çatak Çayı’nın birleştiği kesimde 1550-1650 m seviyeleri arasında 8 adet akarsu sekisi yer almaktadır. Karasal iklimin egemen olduğu alanda kışlar çok soğuk, uzun ve genellikle kar yağışlı, yazlar sıcak ve kurak geçmektedir. Sortkin Deresi basit rejimli bir akarsudur ve yamaçlardan inen yaz dereler ile beslenir. Vadi içlerinde karstik yüzeyden beslenen pek çok karst kaynağı mevcuttur. Alanın toprak türleri değişik tiplere ve özelliklere sahiptir. nceleme alanında ran-Turan fitocoğrafik bölgesini karakterize eden step formasyonu hakim durumdadır. Ayıca yer yer meşe toplulukları göze çarpmaktadır.