PROF. GÜRDAL TUNCEL

Chemical composition of precipitation in central Anatolia İç Anadolu bölgesi yağışlarının kimyasal bileşimi

oz İÇ ANADOLU BÖLGESİ YAĞIŞLARININ KİMYASAL BİLEŞİMİ Tunçer, Burcu Yüksek Lisans, Çevre Mühendisliği Bölümü Tez Danışmanı: Prof. Dr. Gürdal Tuncel Haziran 2000, 146 sayfa İç Anadolu’da kırsal bir alanda Mart 1993 ile Haziran 1993 tarihleri arasında toplanan yaş çökelme örneklerinde iyon derişimleri ölçülmüştür. Bu çalışma iyonların asitliğe ve nötralizasyona olan etkilerini incelemek, yaş çökelme akılarım hesaplamak, kısa ve uzun dönem değişkenliğini araştırmak, zaman trendi analizini yapmak, kirleticilerin bölgeye olan taşınımlarım anlayabilmek ve bu bulguları EMEP istasyonlarının verileri ile karşılaştırmak üzere yapılmıştır. Çubuk II İstasyonu’ nda toplanan yağmur örnekleri yaş örnekleme cihazı ile ölçülmüştür. Daha sonra, örnekler Refik Saydam Hıfzısaha Merkezi’nde iyon kromotografi, spektrofotometrik indofenol metodu ve alevli atomik absorbsiyon metodu ile analiz edilmiştir. Toplam veri seti H*, SO42″, NO3″, NH/, Na+, Mg2+, Ca2+, Cl” ve K+derişimlerini içermektedir. Çubuk II istasyonunun yıllık ortalama iyon derişimleri diğer EMEP istasyonlarının verileri ile karşüaştırılmıştır ve NO3″ ile Cl” hariç tüm iyonların orta düzeyde kirlilik seviyesinde kaldığı bulunmuştur. Toplam anyon derişimlerinin toplam katyon derişimlerine oranının 0.63 olması anyon eksikliğini işaret etmektedir. Ortalama pH 6.23 olarak bulunmuştur. Regrasyon analizi sonuçlarına göre, asitliğin büyük bir bölümü HNO3 olarak bulunmaktadır. Nitratı nötralize eden iyonların başında Ca2+ gelmektedir. Bunun yanısıra, SO42″ ağırlıklı olarak Mg2+ tarafından nötralize olurken, NlV” ve Na+ un da diğer nötralizanlar olduğu bulunmuştur. Ayrıca, Avrupa’da yağmur asitliğinin nötralizasyon ile belirlendiği bulunmuştur. İyon derişimlerindeki kısa dönem değişiklikleri nötralizasyonun mevsimselliğine ve toprak iyonlarının hareketine bağlı olarak gerçekleşmektedir. SO42″ azalan bir trende sahipken, NO3″ için herhangi bir uzun zaman trendine rastlanmamıştır. Faktör analizi sonuçları üç kaynağın gözlenen derişimlerin oluşumuna katkıda bulunduğunu göstermiştir. Bunlar, yerel faktör, uzun mesafeli taşınma faktörü ve serbest asitlik faktörüdür. Potansiyel kaynak katkı fonksiyonu, NO3″ ile SO42″ in kaynak bölgeleri olarak Orta ve Kuzeydoğu Avrupa’yı işaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: Yaş çökelme, asit nötralizasyonu, mevsimsellik, zaman trendi analizi, faktör analizi, potansiyel kaynak katkı fonksiyonu, iç Anadolu. vı %£. YÜKSEKÖĞRETfiM KUKOTJ?