PROF. DR. S. GÜVEN BİLSEL

Alışveriş alanlarının mekânsal kalite açısından değerlendirilmesi: Karşılaştırmalı bir analiz

Son dönemlerde kentlerin kendini ön plana çıkarmak ve uluslararası sermayeyi çekmek amaçlı diğer kentlerle yarışabilirliğini arttıracak kentsel projelere öncelik verilmektedir. Bu projelerin başlıca alan kullanımlarından biri çalışmanın konusunu teşkil eden alışveriş merkezleri olmaktadır. Bu merkezlerin benzer tipolojilere sahip olarak yapılandırılması mekânın farklı, özgün ve anlamlı olarak tanımlanmasını güçleştirmektedir. Ayrıca, bu merkezler son dönemde neredeyse geleneksel ve çağdaş kent çarşılarının tahtlarını elinden alacak seviyeye gelmişlerdir. Bu süreçte genelde kentlerin kimliğini, kişiliğini oluşturan, yerin anısının sürdürülmesinde etkili olan geleneksel çarşılar eski önem ve işlevlerini yitirmekte ve giderek ihmal edilerek bakımsızlaşmaktadır. Benzer şekilde çağdaş alışveriş sokakları da odak işlevinden uzaklaşarak bir geçiş alanı haline gelmeye ve alışveriş potansiyelini kaybetmeye başlamışlardır. Bu nedenle varlığı yok kabul edilemeyecek düzeydeki alışveriş merkezlerinin (AVM) kentlerin ticaret yaşamı içindeki etkinliğini dengelemek adına bu tür çarşıların korunması, canlandırılması ve bu çarşılardan yeniden yararlanılarak kente kazandırılması ve bu konuda mekânın esas aktörleri olan kullanıcıların alışveriş mekânlarını tercihleri, tercih nedenleri, beklentileri ve isteklerinin sorgulanması önem taşımaktadır. Bu çalışma; `mekân kalitesi arttırımı yaklaşımının’ konunun çözümlenmesinde önemli olduğu noktasından hareketle çalışmanın birinci amacını; Türkiye örnekleminde geleneksel çarşılar, çağdaş alışveriş sokakları ve alışveriş merkezlerinin ?belirlenen mekân kalitesi ölçütleri? aracılığı ile günümüzdeki mevcut durumunun karşılaştırılması, ikinci amacını; ortaya çıkan bulguların değerlendirilmesiyle alternatif üç alışveriş mekân türü arasından mekân kalitesi bağlamında kentsel planlamada daha etkin olabilecek geleceğe yönelik seçimin yapılması, üçüncü amacını ise; Türkiye örnekleminde özelde her bir alışveriş mekân türü için geleceğe yönelik mekân kalitesi ve kullanım düzeyini arttırıcı önerilerin geliştirilmesi ve mekân kalitesi-alışveriş mekânı ilişkisinin araştırılması olarak belirlemiştir. Belirlenen amaçlara ulaşmak için Türkiye örneklemini oluşturabilecek farklı sosyal yaşam biçimlerine sahip bölgelerden kentler (Bursa, Gaziantep, İzmir and Konya) ve herbir kent içinden de ayrımı yapılan üç farklı alışveriş mekân türü alt-örneklem alanları olarak seçilmiştir. Seçilen bu alanlarda alışveriş mekânlarını kullanan kişilerle toplam 1024 anket görüşmesi yapılmış ve elde edilen veriler; çapraz analizler, ortalama değerlerin bulunması, log-doğrusal model ve analitik hiyerarşi süreç modeli gibi birtakım istatistiksel analizler aracılığı ile değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda mekân kalitesi kavramının mekân kullanımı ile doğrudan ilintili olduğu, tüm kalite ölçütleri açısından en uygun alışveriş mekânının geleneksel çarşılar olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca kullanıcıların tercih, istek ve beklentilerin sorgulandığı bölümlerden elde edilen veriler doğrultusunda da bu alanların eksik bulunan yönlerinin giderilmesine yönelik öneriler geliştirilmiştir.