PROF. DR. ÖZKUL ÇOBANOĞLU

Van Gölü Havzası ölüm gelenekleri ve Türk kültür ekolojisi içerisindeki yeri

Bu çalışma Van Gölü Havzası olarak adlandırdığımız Van, Bitlis, Hakkari, Ağrı ve Muş illerini kapsayan bir çalışmadır. Çalışmada Van Gölü Havzası’nın ölüm etrafında şekillenen inanış ve ritüelleri ?gelenek? kavramı etrafında ele alınmış ve elde edilen veriler Türk dünyasını oluşturan topluluklarla karşılaştırılmıştır. Çalışma giriş ve onu takip eden üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın sonuna çalışmada yararlanılan yazılı kaynaklar, bilgilerinden yararlanılan sözlü kaynak kişiler, alan araştırması sırasında kullanılan soru listesi ve fotoğraflar eklenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde çalışmanın konu, amaç ve yöntemi ile ilgili bilgi ve temel verilere değinilmiş; çalışmanın dayandığı temel kavramlar ele alınmış ve çalışma alanının tarih, coğrafya ve demografik özellikleri ile ilgili sınırlı bilgi verilmiştir. Çalışmanın Birinci Bölümünü, saha araştırmasına dayanan ve ölüm belirtisi olarak kabul edilen inanış, ritüellerin açıklanması oluşturmaktadır. Alan araştırması ile elde edilen veriler Türk kültür ekolojisi bütünlüğü içerisinde değerlendirilmiştir. Ölümle irtibatlandırılan unsurların beliren etkisini ortadan kaldırmaya dönük bir kısmı ?dinsel? bir kısmı da ?büyüsel? karakterli kaçınma ritüelleri de bu bölümde ele alınmıştır. Çalışmanın İkinci Bölümünü, ölüm olayının gerçekleşmesinden önceki hasta veya yaşlı kişi için gerçekleştirilen uygulamalar ve ölümün ardından yerine getirilen ritüel ve gelenekler ele alınmıştır. Bu bölümde, hastanın yanında bekleme, vasiyetin tespiti, dinî uygulamalar, ölüm olayının duyurulması, ölünün yıkanma ve kefenlenme işlemleri, cenaze namazı, ölünün taşınması ve defin ritüelleri işlenmiştir. Alan araştırması ile elde edilen veriler Türk kültür ekolojisi bütünlüğü içerisinde değerlendirilmiştir. Çalışmanın Üçüncü Bölümünde, ölünün defninin ardından gerçekleştirilen ve toplumsal karakteri belirgin olan taziye, yas, ölünün anılması ve mezar ziyaretleri konuları işlenmiştir. Alan araştırması ile elde edilen veriler Türk kültür ekolojisi bütünlüğü içerisinde değerlendirilmiştir. Çalışmada elde edilen veriler değerlendirildiğinde Van Gölü Havzası’nın ölüm etrafında şekillenen inanış, ritüel ve bunların toplamı olan geleneklerin Türk kültür ekolojisi bütünlüğü içerisinde yer aldığı görülmektedir.

Kaşkay Türklerinde geçiş dönemleri doğum- evlenme- ölüm

?Kaşkay Türklerinde Geçiş Dönemleri? adlı bu çalışmada öncelikli olarak çalışma yöntemi belirlenmiş, daha sonra tez için gerekli kaynak taraması yapılmıştır. Giriş bölümünde Genel olarak İran sahası ve İran’da yaşayan muhtelif Türk toplulukları hakkında bilgi verildikten sonra, Kaşkay adının kökeni, Kaşkay Türklerinin genel Tarihi, yaşadıkları coğrafya, nüfusları, ekonomik, siyasi ve sosyal yapıları hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde bir geçiş dönemi olarak ?doğum? konusuyla ilgili bilgi verilmiştir. Doğum konusu doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası geleneklerin ele alındığı üç kısma ayrılmıştır. Üçüncü bölümde evlenme konusu evlilik öncesi, sırası ve sonrası biçiminde tasnif edilerek gelin ve damat adayında aranan özellikler, evlenme yaşı, evlenme isteğinin bildirilmesi, kız görme adetleri söz kesme ve nişan düğün öncesinde; düğün hazırlıkları, düğüne davet, ustalara, baydak, düğün eğlenceleri türküleri ve hediyeleri, çeyiz, gelin hamamı, bey etme, nikah, gelin alma, gerdek gibi konular düğün sırası geleneklerinde incelenmiştir. Düğün sonrası bölümünde de yağlık gösterme, ayağ açma, ocağ oğul ele alınmıştır. Dördüncü bölümün başlığı ölümdür. Ölüm öncesi, gerçekleştiği an ve sonrası itibariyle tasnif edilmiştir. İlk bölümde ölümü düşündüren ön belirtiler ve ölümü uzaklaştırma ve kaçınma yöntemlerine, ikinci bölümde hastanın öleceğinin anlaşılmasıyla yapılanlar, ölüm olayının duyurulması, ölümün ardından yapılan işlemlere değinilmiştir. Ardından cenazenin defnedilmesi sonrası geleneklerin ele alındığı son bölüm gelmektedir. Her bölümde yapılan tespit ve değerlendirmelerden yola çıkarak ele aldığımız genel değerlendirmeleri içeren sonuç bölümünün ardından tezde geçen Kaşkay Türkçesine ait kelimeler için bir sözlük oluşturulmuş e yararlanılan yerli be yabancı kaynaklar kaynakça bölümünde gösterilmiştir