PROF. DR. MUSA DOĞAN

Taonomic studies on the genus Salvia L. (Labiatae) in Central Anatolia, Turkey İç Anadolu bölgesinde bulunan Salvia L. (Labiatae) türlerinin taksonomik çalışmaları

Bu araştırmada, İç Anadolu’da yayılış gösteren Salvia (Labiatae) cinsinin revizyonu yapılmıştır. Yazar, Haziran 2005 tarihinden başlayarak 3 yıl süreyle İç Anadolu’daki tüm lokalitelerden numuneler toplayarak kapsamlı araştırmalar gerçekleştirmiştir. Ayrıca, başka araştırıcılar tarafından Türkiye’den toplanan ve Türkiye yada yurtdışında tutulan örnekler de incelenmiştir. Örnekler kök, gövde ve yaprak morfolojisi ile çiçek temel özellikleri kullanılarak çalışılmıştır. Bu bulgular kullanılarak dendogramlar elde edilmiş ve taksonların kesim hatları çizilmiştir. Taksonomik degerlendirme için gövde ve yaprak anatomik kesitlerine bakılmıştır. Mikromorfolojik karakterlerin ayırıcı ozelliklerini anlamak için, Salvia taksonlarının yaprak yüzeyleri, çiçek organları ve tohum yüzeyleri çalışılmıştır. Örneklere ilişkin anatomik kesitler, ışık mikroskobu altında incelenmiş ve elde edilen veriler taksonların birbirinden ayrımında kullanılmıştır. Çalışılan türlerin polen özellikleri ve yüzey mikromorfolojileri ayrıntılı olarak çalışılmıştır. Belirlenmiş türler kullanılarak cinsiçi doğal sınıflandırmanın yapılabilmesi için numerik taksonomik metodlar kullanılmıştır. Her bir örnek bilgisayar ve yazılım kullanılarak özel bir takson olarak atanmıştır. Öncelikle, örnekler, Türkiye Florasında verilen tür anahtarları kullanılarak teşhis edilmiştir. Türkiye Florasına göre örneklerin tespit edilmesi için iki yol vardır. Bu yollardan biri stamen özelliklerine, diğeri ise yaprak ve çiçek özelliklerine dayalıdır. Nomenklatürel nedenler ile örnekler, Türkiye ‘den bilinen ve bazı uluslararası herbaryumlardaki mevcut tip örnekleri ile kıyaslanmıştır. Bu tez iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm giriş, materyal ve yöntemler ile temel bulguları içerir. Temel bulgular morfolojik, anatomik, palinolojik ve ekolojik araştırmaların sonucudur. Tezin ikinci bölümünde İç Anadolu’daki Salvia cinsinin revizyonu verilmektedir. Bu da numerik taksonomi ve cinsiçi gruplamanın sonuçlarını içermektedir. Toprak tipleri ve habitat özellikleride incelenmiştir. Toprak örnekleri çeşitli lokalitelerden alınmış ve bunların içeriği analiz edilmiştir. Popülasyonlar her bir taksonun sürdürülebilirlik ve duyarlılığını belirlemek için tekrar ziyaret edilmiştir. Habitat bilgilerine ve tür limitlerine dayalı olarak IUCN tehlike kategorileri belirlenmiştir. Fenolojik veriler ve bilimsel arazi gözlemlerinin tümü kaydedilmiştir. İç Anadolu’da 43 Salvia türü belirlenmiştir. Bu bölgeden toplanan örneklerin arasında bir takson 116 yıl sonra yeniden toplanmıştır.

Revision of the genus Salvia L. (Labiatae) in the Mediterranean and The Aegean geographic regions of Turkey Türkiye?nin Akdeniz ve Ege bölgelerinde yayılış gösteren Salvia L. (Labiatae) cinsinin revizyonu

Bu çalışmada Türkiye’nin Akdeniz ve Ege Bölgelerinde yayılış gösteren Salvia L. (Labiatae) cinsinin revizyonu sunulmuştur. Sonuçlara gore, çalışma alanında 60 takson yayılış göstermektedir. Bunlardan 32 tanesi endemic (geneli local endemik), 5 tanesi endemic olmayan nadir ve 23 taneside geniş yayılışlı türlerdir. Alandaki türlerin endemism oranı % 53’dür. Tezin başlangıç kısmında, familyanın ve cinsin tarihçesi, ve dünya genelindeki dağılımı özetle verilmiştir. Salvia cinsi üzerine yapılan filogenetik çalışmalar ve cinsiçi sınıflandırmalar tartışılmıştır. Ayrıca cins üzerine son zamanlarda yapılan taksonomik, morfolojik, mikromorfolojik ve karyolojik çalışmalar gösterilmiştir. Alanın coğrafik, fitocoğrafik, topoğrafik ve iklimsel özellikleri açıklanmıştır. 2005 yılından beri, araştırma materyali olarak yaklaşık 2000 örnek toplanmış ve üzerlerinde gerekli çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca oldukça fazla sayıda herbarium örneği (ANK, AEF, BM, E, ERCIYES, G, GAZI, HUB, K, KNYA, LE, ISTE ve ISTF) görülmüş ve bunlar üzerinde de gereken çalışmalar yapılmıştır. Tip örnekleri dahil bazı dijital fotoğraflar Berlin (B), Viyana (W) ve Harvard (A) herbaryumlarından görülmüştür. Saha çalışmalarında örnekler bulunduğu zaman onların coğrafik lokasyonları (GPS dahil), habitat, fenolojik özellikleri ve ilgili arazi kayıtları gözlemlenerek alınmıştır. Bu çalışmada, türlerin kıyaslamalı morfolojik karakterleri ve onların varyasyonları tartışılmıştır. Anatomik özellikler, örneğin kök, gövdei yaprak ve yaprak sapı, mikromorfolojik özellikler, örneğin tüy, pollen ve meyve özellikleri, kapsamlı bir şekilde çalışılmış ve onların taksonomik önemleri tartışılmıştır. Arazi çalışmaları ve literature çalışmalarına gore, türlerin endemizm, fitocoğrafya, habitat, fenoloji, koroloji, yeni dağılım alanları ve koruma statüleri belirlenmiştir. Çoklu varyasyon analizi yardımı ile türlerin cinsiçi sınıflandırması yapılmıştır. Ayrıca, ilk seksiyonel tayin anahtarı ve türlerin seksiyonel gruplandırılması verilmiştir. Türlerin tayin anahtarı ayrıca verilmiştir. Çalışmanın son kısmında, türlerin genişletilmiş ve düzeltilmiş tanımları, adresleri, fotoğrafları ve taksonomik açıdan önemli notları verilmiştir. Taksonomik çalışmalarda 1 yeni tür, Salvia marashica, iki yeni varyete, S. sericeo-tomentosa var. hatayica, S. cadmica var. bozkiriensis, bir yeni kombinasyon, S. aucheri subsp. canescens ve bir yeni kayıt , S. viscosa, bulunmuştur. Ayrıca, S. sericeo-tomentosa ve S. quezelii yeniden keşfedilmişlerdir.

Leaf anatomy of five species of Limonium mill. (Plumbaginaceae) Limonium mill. (Plumbaginaceae) cinsine ait beş türde yaprak anatomisi çalışması

Bu çalışmada Plumbaginaceae familyasına dahil olan Limonium cinsine ait Limonium eichoides, Limonium globuliferum, Limonium tamaricoides, Limonium anatolicum ve Limonium sinuatum türlerinin yaprak anatomileri çalışılmıştır. Çalışılan her taxon Limonium cinsine ait 5 farklı seksyona aittir. Bunlardan L. echioides seksyon Schizyhymenium’da, L. globuliferum seksyon Sphaerostachys’da, L. tamaricoides seksyon Limonium’da, L. anatolicum seksyon Sarcophyllum’da ve L. sinuatum da seksyon Pteroclados’dadır. Yaprakları incelemek üzere, dokulardan el kesitleri ve parafin yöntemi ile mikrotom kesitleri alma yöntemleri uygulanmıştır. Yaprakların 210.68µm x 263.27µm yüzeylerinden ortalama stoma sayısı hesaplanmış, ayrıca stomaların uzunluk ve genişlik ölçümleri de kayıt edilmiştir. Bunlara ek olarak, her tür için, iletim demetleri, üst ve alt epidermisler tanımlanmıştır. Çalışma sonucunda görülmüştür ki, L. tamaricoides ve L. globuliferum türleri dışında diğer türlerde yapraktaki 210.68µm x 263.27µm lik alan için, üst ve alt epidermisteki stoma yoğunluğu yaklaşık olarak aynı olmakla beraber, L. tamaricoides ve L. globuliferum da 210.68µm x 263.27µm lik yaprak alanındaki stoma yoğunluğu üst epidermiste alt epidermiste olduğundan fazladır. Bu durum bu iki türün mikroiklimi, bulundukları yükseklik ve habitatları ile ilgili olabilir. Ayrıca, L. sinuatum’a ait sürgün yaprağından alınan kesitler dışındaki türlere ait kesitlerde soymuksu boruların odunsu borulara oranla, alt epidermise daha yakın olduğu gözlemlenmiştir. Ancak, L. sinuatum’a ait sürgün yaprağındaki kesitlerde, soymuksu boruların, odunsu boruların çevresinde dairesel bir yapıda bulunduğu ve odunsu boruları bir çember gibi çevrelediği gözükmektedir.

A phenetics study for infrageneric grouping of Limonium Mill. genus (Plumbaginaceae) in Turkey Türkiyedeki Limonium Mill. (Plumbaginaceae) cinsinin cinsiçi gruplandırılmasına ilişkin fenetik bir çalışma

Bu çalışmada, numerik taksonomi (fenetik) metodu kullanılarak Türkiye’deki Limonium Mill. cinsinin cinsiçi taksonomik durumunun değerlendirilmesi yapılmıştır. Tüm Türkiye’den toplanan 21 Limonium Mill. türünün herbaryum materyalleri incelenmiştir. Cinsiçi sınıflandırma için türün ekolojik ve morfolojik özelliklerini içeren 52 karakter tespit edilmiş ve kayıt edilerek bir data matriksi oluşturulmuştur. Bu data matriksi de UPGMA metodu ile MVSP ve Statistica adlı programlar ile analiz edilerek fenogramlar oluşturulmuştur. Fenogramların incelenmesi ile tüm Limonium Mill. türlerinin karşılaştırılması yapılmış ve cinsin cinsiçi taksonomik durumu tartışılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda elde edilen fenogramlara gore cins içerisinde 5 seksiyon bulunmaktadır. Bu durumun ?Türkiye Florası? adlı eserin 7. cildindeki teorik bilgi ile uyumlu olduğu görülmüştür. Buna ek olarak, UPGMA gruplandırmasında yeni bir seksiyon (Seksiyon Limonium’a ait) gözlemlenmiştir. Yeni seksiyondaki türler sadece deniz kenarında yaşamaktadır ve fenogramlarda ve Temel Bileşen Analizinde (PCA) diğer Seksiyon Limonium türlerinden ise belirgin bir şekilde ayrılmaktadır. PCA ise bu çalışmadaki en önemli karakterleri belirlemek için kullanılmıştır. Ayrıca, bu çalışmada Türkiye’deki tüm Limonium Mill. türleri için bir anahtar verilmiştir. Tezin ek kısmında ise tüm türler hakkında yayılış, habitat, korunma statüsü, yapısı, endemizm oranı, çiçeklenme periyodu ve IUCN kategorileri gibi kısaca bilgiler de verilerek Türkiye’deki Limonium Mill. türleri incelenmiştir.

Morphology, anatomy and systematics of the genus Salvia L. (Lamiaceae) in East Southeast Anatolia, Turkey Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde bulunan Salvia L. (Lamiaceae) cinsinin morfolojisi, anatomisi ve sistematiği

Bu çalışma makromorfolojik, anatomik, palinolojik, merikarp mikromorfolijisi, ekolojik ve numerik analizler kullanılarak Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu bölgerinde bulunan Salvia cinsinin revizyonunu gerçekleştirmeyi amaçlar. Bunun için, Salvia taksonlarının yaklaşık 2500 örneği Temmuz 2005 ve Haziran 2009 arasındaki yoğun arazi çalışmaları boyunca toplanmış ve incelenmiştir. Ayrıca, yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından toplanmış materyaller de incelenmiştir. Taksonomik revizyonun sonuçları çalışma alanında 59 taksonun bulunduğunu, bunların 24 (40.7%)’ünün endemik geriye kalan 35 (59.3%) taksonun ise endemik olmadığını gösterir. Salvia siirtica bilim dünyası için yeni bir tür olarak tanımlanmıştır. S. macrosiphon Türkiye için yeni kayıt olarak bulunmuş, S. cerino-pruinosa ve S. pseudeuphratica yeniden tür olarak değerlendirilmiş ayrıca S. ballsiana yeniden keşfedilmiştir. Taksonomik olarak ayırt edici değeri olduğu düşünülen makromorfolojik karakterler araştırılmış ve bunların olası varyasyonları tartışılmıştır. Habit, gövde, yaprak, çiçek durumu, brakte, çanak yaprak, taç yaprak ve stamen özellikleri cins içi ve tür seviyesinde karşılaştırılmıştır. Salvia’nın anatomisi, palinolojisi ve merikarp mikromorfolojisinin sistematik önemi üzerine ilk kapsamlı değerlendirme sunulmuştur. Bazı karakterler cins içi sınıflandırmada faydalı bulunmuştur örneğin; kökteki ışın hücrelerinin sıra sayısı, yaprak ayası tipi, yaprak sapının enine kesitinin şekli, ortadaki iletim demetlerinin şekli ve sayısı, polen büyüklüğü, merikarpın büyüklüğü ve hilumun çapı. Bazı anatomik karekterlerdeki varyasyon türlerin ayırt edilmesinde kullanılabilir; korteks ve kollenkima hüclerinin tabaka sayısı, palizat parenkima hücrelerinin tabaka sayısı, yaprak sapının büyüklüğü, yandaki iletim demetlerinin sayısı, polen eksin ornamentasyonunun tipi, primer luminanın ortasında geniş sekonder luminanın varlığı, merikarp şekli, uzunluk/genişlik oranı ve yüzey ornamentasyon tipi gibi. Güncellenen coğrafik ve ekolojik dağılımlar dikkate alınarak, taksonların koruma statüleri bölgesel, ulusal ve uluslararası ölçekte tekrar değerlendirilmiştir. Bölgesel ölçekte 6 takson CR, 9 takson EN, 5 takson VU, 10 takson NT ve 29 takson LC; ulusal ölçekte 5 takson CR, 5 takson EN, 7 takson VU, 10 takson NT ve 32 takson LC; uluslararası ölçekte 5 takson CR, 3 takson EN, 6 takson VU, 10 takson NT ve 35 takson LC kategorisindedir. Çalışma alanındaki en önemli tehtitler; aşırı otlatma, inşaat çalışmaları, arazi açma, yangınlar, kentleşme ve turizmdir. Cins içi sınıflandırma çoklu varyasyon analizi yardımı ile yapılmıştır. Seksiyon ve tür anahtarları verilmiştir. Ayrıca, taksonların sinonimi, tip örnekleri, güncellenmiş betimleri, fenolojisi, Türkiye’deki dağılımları ve habitatları, Türkiye dışındaki dağılımları, dağılım haritaları, fitocoğrafyası, incelenen örnekler, taksonomisi üzerine bazı notlar ve genel görünümlerini gösteren fotoğraflar verilmiştir.

Cytotaxonomic studies on the genus Salvia (Labiatae) in Turkey Türkiye salviaları (Labiatae) üzerinde sitotaksonomik çalışmalar

Salvia L. cinsi dünya üzerindeki geniş dağılımından ve yiyecek, medikal ve parfümeri endüstrisindeki yaygın kullanımından dolayı oldukça önemlidir. Bu çalışmada, Salvia L. cinsine ait Türkiye ‘ de yayılış gösteren on tür ve bir varyetenin kromozom sayıları ve karyomorfolojilerinin verilmesi hedeflenmiştir. Bu çalışmada incelenmiş olan 11 taksonun tamamı ekonomik açıdan önemlidir. Ayrıca bu taksonlardan 9 tanesi Türkiye için endemiktir. Bu taksonların kromozom numaralarını ve karyomorfolojilerini belirlemek için, her taksonun somatik kromozomları incelenmiştir. Çimlenen kök meristemleri ?-bromonaftalinle 4ºC’de 16 saat ön işleme tabi tutulduktan sonra, Carnoy çözeltisinde 4ºC’de 24 saat fikse edilmiş ve % 70’lik alkolde depolanmıştır. Fikse edilen kök uçları % 2 ` lik aseto-orsein boyasıyla boyanmış ve 1 damla %45’lik asetik asit içinde ezilmiştir. Her kromozomun uzun kolu, kısa kolu, toplam uzunluğu ölçülmüş; nispi uzunluk, kol oranı ve sentromer indeksi hesaplanmıştır. Karyogramlar ve haploid idiogramlar bilgisayar destekli analiz programı (Bs200pro) ile çizilmiştir. Taksonlar arasında karyotip benzerliğini incelemek için kümeleme analizi yapılmıştır. Endemik S. divaricata Montbret & Aucher, S. euphratica Montbret & Aucher ex Bentham (var. leiocalycina (Rech.fil.) Hedge) ve S. recognita Fisch. & Mey.’ nın somatik kromozom sayıları 2n=2x=14 olarak sayılırken, S. rosifolia Sm.’nın 2n=2x=14-1B; S. longipedicellata Hedge, S. vermifolia Hedge & Hub.-Mor. ve S. yosgadensis Freyn & Bornm.’de 2n=2x=20; S. aethiopis L., S. cilicica Boiss. & Kotschy, S. hypargeia Fisch. & Mey.’da 2n=2x=22; S. napifolia Jacq.’da 2n=2x=32 olarak sayılmıştır. Bu çalışma, S. divaricata, S. euphratica var. leiocalycina, S. longipedicellata, S. rosifolia, S. vermifolia ve S. yosgadensis taksonlarının kromozom sayıları ve kromozom morfolojileri için ilk kayıt olma özelliğini taşıdığı için önemlidir. Ayrıca S. aethiopis, S. cilicica, S. hypargeia ve S. recognita’ nın kromozom sayıları bilinmesine rağmen, kromozom morfolojileri ile ilgili ilk çalışma bu olmuştur.

Morphology, anatomy and systematics of the genus Lathyrus L. (Leguminosae) in the Central Anatolia Turkey İç Anadolu bölgesindeki Lathyrus L. (Leguminosae) cinsinin morfolojisi anatomisi ve sistematiği

Bu çalışmada, İç Anadolu bölgesinde yayılış gösteren Lathyrus L. (Leguminosae) cinsinin morfolojisi, anatomisi ve sistematiği sunulmaktadır. Karşılaştırmalı morfolojik karakterler ve bu karakterlerin cins içi varyasyonları belirlenmiş; türlerin kaliks, yaprak, korolla ve pollen mikromorfolojileri ile kök, gövde ve yaprak anatomisi özellikleri incelenmiş ; türlerin ekoloji, endemism, fitocoğrafya ve IUCN tehlike kategorileri belirlenmiş; cinsin numeric analizi ve revizyonu yapılmıştır. Bu çalışma ile Türkiye’de ilk kez Lathyrus cinsini oluşturan tülerin kaliks, korolla ve yaprak mikromorfolojisi ile anatomik özellikleri incelenmiştir. Türlerin Infrageneric sınırlandırılması çoklu varyasyon (multivariety) analiziyle yapılmıştır. Morfolojik ve anatomik veriler sonucunda L. brachypterus türünün bir varyetesi olarak sınıflandırılan L. haussknechtii’ nin ayrı bir tür olarak sınıflandırılması gerektiği önerilmiştir.