PROF. DR. M. MEHDİ ERGÜZEL

‘Kazak halk edebiyatı aytıs ı’/ giriş – metin – aktarma – dizin

Türk dünyasının kültür varlığının önde gelen unsurlarından biri âşıklık geleneğidir. Bu gelenek Türk cumhuriyetleri ve topluluklarında ortak bir mirastır. Biz bu çalışmamızda atalarımızdan bu güne kadar gelen gelenek ?Aytıs? yanı atışma hakkındaki ?Kazak Halk Edebiyatı Aytıs I? kitabını ele aldık. İncelememizde bu metinin transkripsiyon ve aktarmasını vererek, atışma ve atışma türleri üzerine genel bilgiler verdik. İkinci olarak da dizin çalışması yaptık. Bu dizinde bir kelimenin hangi sayfada ve kaç kez tekrarlandığını verdik. Çalışmamız incelenirken bir kelimenin hangi satırda geçtiğini bulabilmek için ?Kazak Halk Edebiyatı Aytıs I? kitabının metin kısmında satır numarası verilen yere bakılmalıdır. Ek olarak bu kitapta adı geçen yazarlar, yazarların hayatı hakkında açıklama ve anlamı bilinmeyen kelimelerden hazırlanan sözlüğü sunduk. Anahtar kelimeler: Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesi, Atışma

Kitâb-ı Usûlü?l-Melâhame, Ebrî Hâce Ibn-i Âdil:

Bu çalışma, Ebri Hâce İbn-i Âdil’in 17. yüzyılda istinsah edilmiş ?Kitab-ı Us?lü’l-Melahame? adlı eserinin incelemesi, çeviri yazılı metni ve metne dayalı sözlüğünü barındıran diznini içermektedir. Giriş, metin, inceleme ve dizin bölümlerinden meydana gelen çalışmanın giriş bölümünde, yazma ve yazarı, yıldız bilimi ve melhameler, dönemin sosyolojik durumu dikkate alınarak insanları gelecekten haber vermeye iten psikolojik nedenler hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmaya konu olan ?Kitab-ı Us?lü’l-Melahame? adlı eser, Nur-u Osmaniye Kütüphanesindeki 2778 numarada kayıtlı olup bunun dışında 13 nüshası daha bulunmaktadır. Üzerinde çalıştığımız nüshanın baş tarafında eser adı olarak ?Hazâ KitÀb-ı Uã?lü’l-MelÀóame? geçmektedir. Eser, hicrî olarak 1075, miladî olarak 1665 yılında yazılmış, 17 yüzyıl Klasik Osmanlıca dönemine ait bir el yazma metindir. Yazı türü nesih olup yazmanın başlığı tezyinatlı ve cetvelleri tezhiplidir. 161 varak olup, 322 sayfadan oluşmakta ve her sayfada 13 satır bulunmaktadır. Eser ölçüleri: 285×187, 195×117 şeklindedir. Eser beş fasıl üzerine kurulmuştur. Konusu güneş tutulması, gök gürlemesi, deprem gibi doğal olayların işaret ettiği felâketlerdir. Çalışmanın metni eserin yazıldığı dönem dikkate alınarak düzenlenmiş, eksik ya da silik kısımlar diğer bölümler ya da elimizdeki Topkapı nüshası dikkate alınarak tamamlanmış, bu ilaveler köşeli parantez içinde gösterilmiştir. Sözlükte metinde geçen kelimelerin geçtikleri yerlere göre kazandıkları anlamlar tespit edilmeye çalışılmış, kelimenin bu anlamlarıyla kullanıldığı yerler dizin içerisinde numaralarıyla verilmiştir.

Türk dili ile Ukrayna dilinin cümle yapılarının karşılaştırılması The comprehension of sentences and their types in Turkish and Ukrainian language

Bu tezde Ukrayna dilinden aldığımız örnekleri Türk Dili cümle yapıları ile karşılaştırdık. Türk Dilinden aldığımız örnekleri de Ukrayna Dili cümle yapılarıyla karşılaştırdık. Söz dizimi çalışmalarında kullanılan cümle örnekleri çeşitli yazar ve şairlerden seçilmişlerdi. Tezimde incelediğim Türk Edebiyatı eserleri; Reşat Nuri GÜNTEKİN’in Damga ve Çalıkuşu adlı eserlerinden yararlandık. Tezimde Orhan PAMUK’un Bir Başka Orhan adlı eserinden örneklerde bulunmaktadır. Son olarak da Türk Edebiyatı yazarlarından Yahya Kemal BEYATLI’nın O Rüzgar ve Sessiz Gemi adlı eserlerinden bölümleri tezimde topladım. Tezimde topladığım Ukrayna eserleri ise; Ukrayna Edebiyatının en önemli yazarlarından Taras ŞEVÇENKO’nun Talan Edilmiş Mezar ve Gençlik Yıllarım Geçip Gitti adlı eserinden yararlandım. Son olarak ta Rus Dili Edebiyatının yine en önemli yazarlarından Aleksandr PUŞKİN’in Biyelkin’in Hikayeleri ve Dubrovski adlı eserlerinden metinler bulunmaktadır. İlk olarak Türkçede cümle konusunda çeşitli dil bilgisi kitaplarından ve makalelerden derlenen görüşler verilmiş ve daha sonraki bölümlerde tespit ettiğimiz cümleler bu görüşler etrafında karşılaştırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Cümle yapıları, cümle türleri, karşılaştırma

Türklerde ev kavramı ve ilgili sözler The concept of home of Turkish people and related words

Çalışmamız giriş, yedi temel bölüm, sonuç, kaynakça ve üç ekten oluşmaktadır. Her bir bölümün kendi içerisinde alt bölümleri vardır. Çalışmamızın giriş kısmında araştırmanın konusu açıklanmış, amaç ve hedef/ler belirlenmiş, konunun aktüelliğinden, araştırmanın yapıldığı kaynaklardan, kullanılan yöntemlerden bahsedilmiştir. Tezimizde konunun işlendiği ?1. Bölüm: Türk Boylarında Ev, 2. Bölüm: Ev Kelimesi ve Ev Türlerine Ad Olan Kelimeler, 3. Bölüm: Evin Bölümleri ile İlgili Kelimeler, 4. Bölüm: Avlu ve Evin Çevresi ile İlgili Kelimeler, 5. Bölüm: Ev ile İlgili Araç ve Gereçleri Karşılayan Kelimeler, 6. Bölüm: Ev ve Çadır İnşaatındaki Yapı Malzemelerini Karşılayan Kelimeler, 7. Bölüm: Komşu ve Misafir ile İlgili Kelimeler? başlıklı temel bölümlerde tespit ettiğimiz bütün kelimeleri, tarihî lehçeler, yakın çağdaş lehçeler (Oğuz grubu lehçeleri, Kıpçak grubu lehçeleri, Karluk grubu lehçeleri, Sibirya grubu lehçeleri) ve uzak çağdaş lehçeler (Çuvaş, Yakut Türkçelerine) göre tasnif edilmiştir. Tezimizin üç ek sonucunda, Ek 1’de `Derleme Sözlüğünde Ev Kavram Alanı ile İlgili Kelimeler’e; Ek 2’de ?Radloff’un `Versuch Einess Wörterbuches Der Turk-Dialekte, (Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy)’ Sözlüğündeki Ev Kavram Alanı ile İlgili Kelimeler’e; Ek 3.’de Görseller’e yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Söz varlığı, Türk boyları, Türklerde ev kavramı

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın romanlarının söz varlığı The existence of his novels, Ahmet Hamdi Tanpınar

Bir dilin sözvarlığını ortaya koyan kitaplara sözlük denir. Sözlüklerin ise temel birimi kelimelerdir. Bir dilin sözlüğü hazırlanırken o dili zenginleştiren gücünü artıran kelimeler dilin yazılı ürünleri üzerinden incelenmedir. Bu yazılı ürünleri oluşturan şair ve yazarların söz varlığının incelenmesi yapılacak çalışmalar için büyük önem taşır. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın romanlarının söz varlığı üzerine hazırlanan bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Bunlardan birincisinde Ahmet Hamdi Tanpınar’ın hayatını, şahsiyetini ve eserlerini tanıtan bilgiler yer alır. İkinci bölüm kavram hakkında bilgileri, üçüncü bölüm eserde geçen kelimelerin kavramlara göre tasnifini içerir. Üçüncü bölüm ise ?Aydaki Kadın”, `’Huzur”, `’ Mahur Beste”, `’Saatleri Ayarlama Enstitüsü”, `’Sahnenin Dışındakiler” eserlerinin dizinli söz varlığını kapsar. Bu dizinde metindeki kelimelerin kaç kez tekrarlandığını ve bu kelimelerin hangi cümlelerde geçtiğini verdik. Çalışmanın sonuna da bir kelimenin hangi satırda geçtiğinin görülebilmesi maksadıyla özel olarak hazırlanmış numaralandırılmış dizin metnini koyduk.

Bâkî Divanı’ndaki kelime grupları ve söz varlığı

Bir eserde kullanılan kelimeler, kelime grupları, cümle tipleri ve bu kelimelerin hangi sıklıkta kullanıldığı, yazarının üslubunu ve bakış açısını ortaya koymak bakımından çok önemlidir. Biz bu çalışmamızda XVI. yüzyılın en ünlü şairlerinden biri olan Bâkî’nin Divânı’nda kullandığı kelime gruplarını, cümle türlerini ve kelime tekrarlarının hangi sıklıkta karşımıza çıktığını göstermeye çalıştık. Bâkî’nin devrinin edebî ortamından hareketle Divânı’nda hangi kelimeleri sıklıkla kullandığı, en çok hangi kelime grubuna yer verdiği, çalışmamıza bizi yönelten konular oldu. Araştırmamızda, devrinde büyük itibar görmüş olan Bâkî’nin Divânı’nı inceleyerek kullandığı dili ortaya koymaya çalıştık. Bu çalışmayı hazırlarken önce şairler sultanı Bâkî’nin hayatı, edebî şahsiyeti ve eserleri üzerinde durduk. Bu bilgiyi takiben, dilimizde kullanılan kelime grupları ve cümle tahlilleri hakkında açıklamalarda bulunup Divân’da geçen kelime gruplarını ve yüz örnek üzerinde yaptığımız cümle tiplerini tespit ettik. Söz konusu çalışmalardan sonra, kelimelerin ve tamlamaların hangi beyitte ve kaç kez tekrarlandığını göstermesi bakımından bir dizin çalışması yaptık. Kelime tekrarlarının yanı sıra, Arapça ve Farsça tamlamaların da sıklığını ve kaçıncı beyitte geçtiğini görmeye yardımcı olması bakımından Divân’ın beyit numaralarıyla sunulmuş halini ek çalışmamızın sonuna koyduk. Ek olarak, çalışmamızın sayısal verilerini somutlaştırmak üzere kelime gruplarının sayılarını bir tablo halinde sunduk.