PROF. DR. HAYRULLAH AĞAÇCIOĞLU

Kohezyonlu malzeme tabanlı akarsulara yerleştirilen yan savak etrafındaki oyulma derinliğinin deneysel incelenmesi

Yan savaklar, herhangi bir kanaldan ihtiyaç duyulan debinin temin edilmesi veya fazla suyun uzaklaştırılması için taşkın, sulama, arazi drenajı, birleşik sistem kanalizasyon tesislerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Kararlı kesitli doğrusal veya kıvrımlı kanallara yerleştirilen yan savaklarla ilgili çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Literatür incelendiğinde bu çalışmaların çoğunun yan savak debi katsayısı ve yan savak akım yapısının tayini ile ilgili olduğu görülür. Tabanda meydana gelen oyulma ile ilgili çalışmaların bir çoğu kohezyonsuz zeminlerde yapılmıştır. Kohezyonlu malzeme yataklı akarsular üzerine yerleştirilen yan savakların etrafında meydana gelen taban topografyasındaki değişim ve oyulma problemi ile ilgili literatürde sınırlı sayıda çalışma bulunması sebebiyle tam bir kuramsal temel oluşmamıştır. Bu çalışmada, kohezyonlu malzeme tabanlı doğrusal bir kanalda, dikdörtgen kesitli bir yan savak civarındaki oyulma derinliği deneysel olarak incelenmiştir. Çalışma kapsamında, birinci aşamada kanal taban malzemesi özellikleri belirlenmiş ve daha sonra model deneyleri yapılarak ana kanal tabanında meydana gelen oyulma üzerinde taban malzemesi özelliklerinin etkileri incelenmiştir. Çalışma süresince doğrusal bir kanala yerleştirilen, dikdörtgen kesitli yan savak civarındaki oyulma derinliklerinin tespiti için yaklaşık 30 deney yapılmıştır. Boyut analizi sonucunda, rölatif denge oyulma derinliği Hde/h1’nin; 1/Fr2, L/b, C, Wc ve ?s’e bağlı olduğu bulunmuştur. Ayrıca yan savak civarındaki oyulma derinliği Hd’nin zamana ve Fr sayısına bağlı olarak lineer arttığı ve belli bir süre sonra asimptota yaklaşarak denge konumuna ulaştığı belirlenmiştir. Ek olarak daha düşük yan savak kret yüksekliğine sahip doğrusal kanallarda rölatif oyulma derinliğinin yaklaşık %60-70`i, boyutsuz olan t / te’nin 0.2-0.8 aralığında meydana geldiği görülürken, yan savak kret yüksekliği arttıkça rölatif oyulma derinliğinin, t / te’nin 0.3-0.55 aralığında oluştuğu tespit edilmiştir.