PROF. DR. FERİDUN M. EMECEN

Âyanlar çağında İçel sancağında sosyal hareketlilik

Âyanlık meselesi Osmanlı tarihinin en ilginç konularındandır. Merkeziyetçi bir imparatorluğun periferisinde otorite sahibi böyle mahallî güçlerin nasıl olup da ortaya çıktığı, araştırmacıların merakını celb etmiş bir husustur. Bu sebeple yıllardan beri devam eden çalışmalarla hatırı sayılır bir literatür meydana getirilmiştir. Fakat buna rağmen, belki de yeterince dar bölgeli monografik araştırma bulunmadığından, meselenin tartışmalı birçok veçhesi üzerinde henüz fikir birliğine varılamamıştır. İşte bu tezin ana çıkış noktası, süregelen bu tartışmalara, İçel âyanlığı bağlamında elverdiği ölçüde katkı yapmaktır. Zira âyanlık, Osmanlı İmparatorluğu’nun diğer birçok taşra bölgelerinde olduğu gibi, İçel sancağında da yaygın ve etkin şekilde görülmüştür. 1690’lardan itibaren varlıkları iyice belirgin hale gelen âyanlar, 18. yüzyıl sonlarına kadar İçel’de idareden, iktisadî ve ticarî hayata kadar hemen her alanda etkinliklerini sürdürmeyi başarmışlardır. Bu araştırmada, önde gelen İçel âyan hânedânlarının bu nevi faaliyetleri ele alınmış; buradan hareketle Osmanlı’daki genel âyanlık olgusu içinde, İçel âyanlığının ne gibi belirgin hususiyetlerinin bulunduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

XII. yüzyıl askeri gelişimi ve Osmanlılar: 1660-64 Osmanlı-Avusturya savaşları

20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa askeri tarihi ile ilgilenen araştırıcılar, 16.-18. yüzyıllar arasında bir dönemde Avrupa kıtasını derinden etkileyen ve modern devlet aygıtının oluşmasında öncülük rolü üstlenen bir ?askeri devrim? yaşandığını iddia etmektedirler. Günümüzde yaygın biçimde ?askeri devrim tezi? olarak adlandırılan bu anlayışa göre, batılı güçlerin dünyanın geri kalanı üzerinde kurdukları siyasî ve askerî tahakkümün kökenleri bizatihi bu dönüşümde aranmalıdır. Bu noktada, dünya askerî tarihinin önemli bir parçası olan Osmanlı İmparatorluğu’nun tartışmalara dâhil edilmesi gerekmektedir. Bu doktora tez çalışması, ?askeri devrim? tartışmasında Osmanlılara bir yer açma amacını taşımaktadır. 16. yüzyılın sonu ve 17. yüzyılın başında ilk örnekleri görülmeye başlayan askeri yeniliklerin olgunlaşmış ve standart uygulamalar haline gelmiş biçimlerini inceleyebilmek için 1660?64 savaşları vazgeçilmez bir sınama sahası sağlayacaktır.

Arşiv belgelerine göre Osmanlı Fransız ilişkileri 1550-1600