PROF. DR. CİHAN OKUYUCU

XV. yüzyılın ilk yarısında telif edilen divanlarda atasözleri ve deyimler

ÖZ XV. YÜZYILIN İLK YARISINDA TELİF EDİLEN DÎVÂNLARDA ATASÖZLERİ VE DEYİMLER Emrah GÜLÜM Mayıs, 2013 Bu çalışma XV. yüzyılın ilk yarısında (1400–1450) telif edilen divanlarda kullanılan atasözleri ve deyimleri belirlemek ve Klasik Türk Edebiyatının o döneminin genel hatlarını çizmek amacıyla hazırlanmıştır. Araştırma yapılırken Türk Dil Kurumu’nun belirlemiş olduğu atasözleri ve deyimler tanımları ve sözlüğü esas alınmıştır. Araştırmada dönemin toplumsal şartları, sosyal hayatı ve dil yapısı göz önünde bulundurulmuştur. Araştırma bulgularına göre, Halk Edebiyatı ile Klasik Türk Edebiyatı arasındaki geçiş dönemi sayılabilecek olan XV. yüzyılın ilk yarısında yaşamış ve divan telif etmiş olan dört şair (Şeyhî, Dede Ömer Rûşenî, Eşrefoğlu Rûmî, Kemal Ümmî) yazdıkları şiirlerde; Halk Edebiyatı’nın etkilerinin en önemli kanıtlarından ikisi olan atasözleri ve deyimleri çok yoğun olarak kullanmışlardır. Taranan dört divanda kullanılan bazı atasözleri ve deyimlerin günümüzdeki kullanımlarla birebir örtüşmesi, Türkçenin en az 600 yıllık, değişmemiş ve arkaik kelimelere sahip olduğunu kanıtlar niteliktedir. Ayrıca günümüzde de kullanılan atasözleri ve deyimlerden çok daha fazla sayıda günümüzde kullanımı ya da karşılığı kalmayan atasözü ve deyim tespit edilmiştir. Bu çalışma içerisinde Klasik Türk Edebiyatının XV. yüzyılının ilk yarısının genel bir tasviri ile birlikte, o dönem boyunca telif edilmiş divanlarda geçen bütün atasözleri ve deyimlerin sözlüksel bir dizimi ve örneklerle birlikte anlamlandırılması yapılmaya çalışılmıştır. Günümüzde karşılığı ve kullanımı kalmayan atasözü ve deyimlere ise beyit şerhleri sayesinde anlam kazandırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Atasözü, Deyim, Eşrefoğlu Rûmî, Şeyhî, Kemal Ümmî, Dede Ömer Rûşenî, XV. yüzyıl