PROF. DR. CEZMİ ERARSLAN

Arşiv belgelerine göre I. Dünya Savaşı’nda Van ve çevresinde asayiş problemleri

Osmanlı devleti güçlü olduğu devirlerde nüfuzu altında yaşayan tüm insanların huzur ve güvenliğini sağlamıştır. Fakat her ülkenin kaderinde olduğu gibi Osmanlı Devleti de zayıflamaya başladığı dönemlerde birçok problemle karşılaşmıştır. Özellikle Avrupa’da başlayan milliyetçilik akımı, birçok etnik kimliği içinde barındıran Osmanlı Devleti için hassas bir mesele haline geldi. Nitekim Osmanlı toprakları üzerinde planları olan Rusya ve Avrupa devletleri tarafından bu mesele kullanılmaya başlandı. Özellikle Ermeni azınlığın, kimlikleri çeşitli vesilelerle ön plana çıkartılmaya çalışıldı. Bu kimlik hırsıyla harekete geçen Ermeniler, önce Avrupalı devletler nezdinde başlattığı politik girişimlerle ıslahatlar konusunda hükümet üzerinde baskı uygulamaya çalıştı. Oysa Ermeniler için ıslahatlar, muhtariyete ulaşma yolunda kullanılan bir vasıtaydı sadece. Nitekim bir süre sonra ıslahatlar kozunun asıl hedeflerine ulaşma noktasında yetersiz kaldığını fark eden Ermeniler, başta Ruslar olmak üzere Avrupalıların uyandırdığı ihtilal ruhuyla harekete geçtiler. Kendilerine yurt olarak tayin ettikleri Anadolu’daki Müslüman nüfusu yok etmek ve Müslümanlara dair tüm izleri silebilmek için önce silahlı çeteler oluşturdular. Ardından terör, tedhiş ve saldırı hareketlerinin ön planda olduğu kanlı bir yol haritası izlediler. Ermenilerin bu terör hareketlerinin en kanlı ve şiddetlisi Van vilayetinde yaşandı. Bunda savaş öncesi açılan misyoner okullarının ve yabancı konsoloslukların Ermeniler arasında milli ruhun uyandırılmasındaki katkılarının yanı sıra savaş arifesinde İran sınırından içeriye sızan silahlı komitecilerin yerli Ermenileri isyana zorlamasının da büyük etkisi vardı. Ermenilerin aynı anda muhtelif yerlerde başlattığı bu isyanlar sırasında masum Müslüman halk öldürüldü. Hedefi sadece Müslüman ahaliyi yok etmek olmayan Ermeniler aynı zamanda şehirde bulunan kışlaları, devlet binalarını, tarihi eserleri ve ibadethaneleri yakıp yıkarak Müslümanlara dair tüm izleri silmeye çalıştılar. İsyanlar sırasında güvenlik güçlerinin yıpranmasına sebep olan Ermeniler böylece Rusların Van’a girişini de fazlasıyla kolaylatırmış oldular. Rusların Ermeni gönüllü birlikleriyle Van’ı işgalinden sonra burada bulunan Ermeni çetelerle birlikte savunmasız Müslüman ahaliye karşı eşine az rastlanır türde katliamlar başlamış, bu katliamlar Van’a yeniden Türk ordusunun girişine kadar devam etmiştir. Van şehri Rus ? Ermeni kuvvetlerinin elinden kurtarıldıktan sonra kalan Ermeniler yeni fesat yuvaları oluşturma tehlikesine binaen Bitlis ve Diyarbakır’a sevk edilmiş, bu arada Van’ın işgali sırasında daha güvenli yerlere göç etmek zorunda kalan Müslümanların da evlerine geri dönüşleri sağlanmaya çalışılmıştır. Bu yıllarda idarî, sosyal ve ekonomik pek çok problemle karşı karşıya kalan Van şehri, Hükümetin destekleriyle yerel yöneticiler tarafından yeniden yapılandırılmaya çalışılmıştır.