PROF. DR. BAYRAM ALİ ÇETİNKAYA

Schopenhauer’de irade ahlâk ilişkisi According to Schopenhauer, the relationship between morality and the will

Bu çalışma Schopenhauer düşüncesindeki ahlakın irade ile ilişkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca bu eserde, Schopenhauer’in sahip olduğu ahlak ve irade yaklaşımı nedeniyle teistik düşünceye yönelik yaptığı eleştirilerinin tutarlılığı da ele alınmaya çalışılmaktadır. Schopenhauer, Kant’ın bilinemez olarak kabul ettiği numenal alanı felsefi açıdan tanımlama çabasına girmiştir. Böylece Schopenhauer, var oluşa bitmez tükenmez bir kaynak olarak kabul ettiği kendinde varlık alanını irade olarak adlandırmıştır. İradede bulunan bu var oluşa kaynaklık isteği hem cansız varlıklarda hem de insanların da dahil olduğu canlı varlıkların dünyasında mücadeleye sebep olmaktadır. Bu mücadele, acıya duyarlı olan canlıların dünyasında ızdıraplara neden olduğu için Schopenhauer yaşamı kötü olmakla nitelendirmektedir. İnsanların yaşamda var olan kötülüklerden ruhen kurtulabilmesi ve ayrıca da diğer canlılarda herhangi bir acıya neden olmaması için iradenin bireye yansıması olan isteklerden kurtulması gerekmektedir. Bu isteklerden kurtulan birey kendisinin diğer canlılarla aynı özden geldiğinin farkına varacaktır ki bu da onun herkese karşı merhametle yaklaşmasına sebep olacaktır. Aksi halde fenomenal dünyaya hapis olması kaçınılmaz olan bu birey, kendisi dahil herkese ızdırap yaşatacaktır. Bundan kurtulmanın yolu herkesin aynı iradeden husule geldiğini bilmektir. Schopenhauer bu irade ve ahlak düşüncesi nedeniyle tek tanrılı dinlere eleştirilerde bulunmaktadır. Bu dinlerin tanrıyı insan biçimci bir formda sunmalarının insanlar arasındaki mücadeleyi artırdığını ve bunun da büyük acılara kaynaklık ettiği ileri sürmektedir. Schopenhauer tek tanrılı dinlerden bahsederken kastının çoğunlukla Yahudilik ve Hıristiyanlık olduğunun bilinmesi gerekir. Bütün bunlara rağmen sahip olduğu kötümser düşünce hasebiyle, Hırisityanlık’taki düşüş inancına sıcak yaklaşmaktadır. Aynı zamanda da Hıristiyanlığın düşüş teolojisinin sonucunda oluşan engisizyon mahkemelerini de eleştirmektedir. Bu, yaşama kötümser yaklaşmanın diğer canlılara karşı her zaman merhamet üretmeyeceğini göstermesi açısından önemlidir.

Bilim din ilişkisinde uzlaşmacı yaklaşımlar

Bu çalışmamızda tarihsel olarak, din-felsefe, akıl-vahiy ilişkisi olarak ele alınan ve modern çağda özellikle Rönesans ve Aydınlanma sonrası doğa bilimlerinde ki gelişmeye paralel olarak din-bilim ilişkisini modern bilimin argümanlarıyla uzlaşmacı bir yaklaşımla yeniden ele almaya çalıştık. Giriş bölümünde süreç içerisinde mantalitesi değişen din ve bilime ait kavramları tanımladık. Birinci bölümde, problematik açıdan bilimin, din ile ilişkisi bağlamında doğuda (İslam) ve batıdaki gelişimini ve etkileşimini araştırdık. İkinci bölümde kutsal metinlerin bilimsel yorumuna dair bir yöntem araştırması yaptık. Çağdaş yorumbilim kuramları ve bunların kutsal metinlerin bilimsel yorumuna nasıl bir katkı sağlayabileceklerini tartıştık. Okuma, anlama ve yorumlama kavramları üzerinden özellikle Kuran-ı Kerim merkezli bir yorumlama metodolojisi geliştirmeye çalıştık. Bilim ve dinin rasyo-teolojik olarak yeniden ele alınması ve yeniden yapılandırılması gerektiğini savunduğumuz üçüncü bölümde, bilim ve din eleştirisi yaptık. Değişen geleneksel bilimsel paradigmanın ortaya çıkardığı olgular üzerinde düşünmeye çalıştık. Postmodern bilim eleştirilerini analiz ettik. Bilimsel yöntemin temel argümanları olan rasyonalizm ve amprizme dinsel bakış açısının imkânını sorguladık. Bilimsel araştırmaların ve kutsal metinlerin, ideolojik okuma olmaksızın birbirlerine epistemik destek sağlayacağını göstermeye çalıştık. Tarihsel olarak klasik bilimsel anlayışın ortaya koyduğu, determinizm, zorunluluk ve şans gibi kavramlardaki kırılmayı göstererek bunların yerine indeterminizm, indirgenemezlik, ve akıllı tasarım gibi yeni bilimsel bakış şekillerinin imkanı üzerinde sorgulamalar yaptık.

Platon epistemolojisi açısından doksa kavramı

Platon’un bilgi konusundaki yaklaşımını episteme-doksa ayrımı üzerinden inceleyen bu tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öncelikle Platon felsefesinin temelini ve aynı zamanda özgünlüğünü oluşturan idealar kuramı ele alınmıştır. İdeaların Platon felsefesinde ortaya konmaları dönemsel olarak incelenmiştir. İkinci bölümde episteme-doksa ayrımını anlatmak için Platon’un kullandığı metaforlardan olan güneş, mağara ve kesik çizgi örnekleri açıklanmıştır. Bunların yanında Platon’un bilgi söz konusu olduğunda dayandığı temel sacayaklar olan ruhun ölümsüzlüğü ve anımsama incelenmiştir. Son bölümde ise Platon’un Theaitetos diyalogu çözümlenmeye çalışılmıştır. “Bilgi nedir?” sorusunun cevabının arandığı bu diyalogda Platon’un idealara başvurmadan doğru bilgi tanımını yapmaya çalıştığı serimlenmeye çalışılmıştır. Sonuç bölümünde Platon’un episteme-doksa ayrımı üzerinden sergilediği bilgi yaklaşımında, bilginin ne olduğundan ziyade ne olmadığına yönelik bir sonuca ulaştığı vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Platon, Episteme, Doksa, Bilgi, Sanı, İdealar