PROF. DR. ARA ALTUN

Topkapı Sarayı’ndaki Avrupa çinilerinin üretim merkezleri ışığında değerlendirilmesi Evaluation of European tiles in Topkapı Palace in the light of production centers

Osmanlı çini sanatı 17. yüzyıl sonlarından itibaren eski görkemini yitirmeye başlamış, birçok tekniğin ve üslubun geliştirildiği İznik, üretim sahasının gerisine düşmüştür. 18. yüzyıl boyunca Kütahya merkezi, gücü ölçüsünde, İmparatorluk yapıları için çiniler üretmiştir. 18. yüzyılın ilk yarısında ise, III. Ahmed döneminde açılan Tekfur Sarayı atölyelerinde İznik çiniciliği canlandırılmaya çalışılmıştır. Bu iki merkezin üretimleri bir dönem Osmanlı mimarisinin çini talebini karşılamıştır. Yüzyıl ortalarına doğru Tekfur Sarayı atölyelerinin kapanmasının ardından çini üretiminde yeni bir açık ortaya çıkmıştır. Çini üretiminin genelinde görülen bu azalmaya ve Batılılaşma olarak adlandırılan dönemin dekorasyon ruhuna paralel olarak, 18. yüzyılda Osmanlı Sarayı’na Avrupa’nın çeşitli merkezlerinde üretilen çiniler girmeye başlanmıştır. Osmanlı Sarayı’na Avrupa’dan çini gelmesi, 18. yüzyıl ve sonrasında Batı dünyası ile güçlendirilen ticari ilişkilerle alakalıdır. Bu dönemde iki kültür arasında oluşan barışçıl ortam, bir ticaret nesnesi olarak çininin sirkülasyonunu kolaylaştırmıştır. Avrupa’nın çini ihracatında ön planda olan ülkeleri, yerel üretimin zayıflığını fırsat bilerek, bazı Osmanlı merkezlerini müşterileri arasına katmıştır. 19. yüzyılda, Avrupa çinicilik sektörünün Oryantalizm merakı ve yeni pazarlar elde etme düşüncesi, birçok üreticiyi Osmanlı çini ve seramiklerini keşfetmeye itmiştir. Bu üreticilerin Türk-İslam zevkini yansıtan çinileri hem Batılıların egzotizm hevesini gidermek hem de Osmanlı mimarisinin artık iyice azalan çini ihtiyacını karşılamak umuduyla üretilmiştir. Bu çalışmada; Topkapı Sarayı’ndaki örnekler üzerinden, Avrupa çinilerinin İstanbul’a geliş nedenleri ve şekilleri araştırılmakta, söz konusu çinilerin üretim merkezleri, dönemleri, teknik özellikleri ile üslupları aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Bu ana çerçevede, İstanbul’da farklı yapılarda bulunan Avrupa çinilerine, Topkapı Sarayı’nda yer alanlarla bağlantılı olarak değinilmektedir. Araştırma kapsamında geniş bir bölüm halinde derlenen, Avrupa çinilerinin tarihi gelişimi İstanbul’daki bu örneklere ışık tutmaktadır. Ayrıca Avrupa ve Osmanlı çinileri arasında karşılıklı oluşan etkileşimler üzerinde durulmaktadır. Anahtar kelimeler: Osmanlı Ġmparatorluğu, Topkapı Sarayı, Avrupa, Mimari Dekorasyon, Çini

Feyhaman Duran ve koleksiyonu hatlarının çağdaş Türk resmine yansımaları The reflections of

?Feyhaman Duran ve Koleksiyonu Hatlarının Çağdaş Türk Resmine Yansımaları? başlıklı Doktora tezime başlarken amacım; öncelikle çok yönlü bir sanatçı olan ressam ve hattat Feyhaman Duran’ın, hayatında ve yapıtlarında, daha sonra da sahip olduğu koleksiyonunda hat ile resmin buluşmasını tespit etmek; sonra da bunun, diğer Türk ressamlarına ve çağdaş Türk resmine yansımalarını ele almaktır. Bu nedenle öncelikle yapmam gereken, İstanbul Üniversitesi bünyesindeki Feyhaman Duran Kültür ve Sanat Evi’nde muhafaza edilen hat koleksiyonunu incelemekti. Koleksiyonun, çok değerli hattatlara ait levhaları içermesinin dışında, asıl benim çalışmam için önemli olan tarafı; iki yönden hat-resim birlikteliğini temsil ediyor oluşuydu. Bunlardan birincisi; ?bir ressam olarak? Feyhaman’ın yaptığı hat levhalarıydı. Yani sanatçı, hat ve resmin birlikteliğini öncelikle kendi hayatında yaşamış ve bu doğrultuda değerli eserler vermişti. Koleksiyonun benim için önemli olan ikinci yönü de, içerdiği çeşitli sanatçılara ait ?yazı-resim? levhalardı. Böylece tezimde, hat ve resim arasında sağlam bir köprü kurmuş olan koleksiyonu; nitelik, tür, teknik, imza, tarih, ölçü tespiti ve fotoğraflamayla detaylı olarak tanımladım. ?Feyhaman Duran Koleksiyonu Hatları? başlığı altında incelediğim hat levhalarının konu zenginliği ve aynı levha içinde birkaç farklı içerik bulunabilmesi sebebiyle, eserleri konularına göre değil, bulundukları yere göre tasnif etmeyi uygun buldum(ev içi, atölye ve arşiv). Bu konuda ulaştığım sonuçları ve değerlendirmeleri; ?Feyhaman Duran Koleksiyonu Hatları?, ? Feyhaman Duran Koleksiyonu Hatları Bağlamında Hat-Resim İlişkisi? ve ?Hattat Feyhaman Duran? başlıklarında yansıttım. Bu hareket noktasından sonra ele aldığım diğer konu; ressam Feyhaman Duran’ın, hat sanatına resimlerinde yer veriş tarzı ve ?Feyhaman Duran? özelinden yola çıkarak, Çağdaş Türk resminde, aynı sentezi değişik şekillerde yansıtan diğer sanatçılar oldu. Bu konuyla ilgili, İstanbul Üniversitesi bünyesindeki koleksiyonun yanısıra, müzeler, kütüphaneler, özel koleksiyonlar ve sanat galerilerinde geniş bir araştırma yürüterek elde ettiğim sonuçları, tezin ?Feyhaman Duran’ın Hat Sanatına Yer Verdiği Tabloları? , ?Feyhaman Duran’ın Hat Sanatına Yaklaşımı ve Resimlerinde Ele Alış Tarzı? ve ?Feyhaman Duran’ın Öncesinde, Çağdaşları ve Ardılları Arasında Resimlerinde Hat Sanatına Yer Veren Diğer Ressamlar? başlıklarında açıkladım. Tezin sonuç bölümünde ise; çağdaş Türk resminde hat sanatının kullanımı, ressam ve hattat Feyhaman Duran’ın bu şemadaki konumu ve etkisine ilişkin vardığım neticeleri ele alarak çalışmamı tamamladım. Oldukça çok sayıdaki görsel malzemeyi, tezin metninden ayrı bir cilt halinde vermek, daha uygun bulduğum bir yöntem oldu.