PROF. DR. ALİ TOPAL

Türkiye kışlık arpa genetik kaynaklarının bazı agronomik ve kalite özellikleri yönünden karakterizasyonu

Bu araştırma, Türkiye’nin değişik illerinden toplanan 238 adet yerel arpa populasyonunu kantitatif ve kalitatif özelliklere göre karakterize etmek ve verim ve bu populasyonlardan kalite özelliklerine göre saf hat seleksiyonu yapmak amacıyla Konya kuru şartlarında yürütülmüştür. Araştırmanın birinci (2007-2008) yılında 238 adet populasyon ve 3 adet kontrol çeşit (Tarm 92, Karatay 94 ve Tokak 157/37) Augmented Deneme Desenine göre tekerrürlü olarak ekilmiş ve populasyon, il ve bölge düzeyinde incelenen karakterlere ilişkin ortalama, değişim katsayısı, standart sapma değerleri bulunmuş, il ve bölge düzeyinde de frekans ve gözlem değerleri belirlenmiştir. En yüksek varyasyonlar tek bitki tane verimi (%39.33) ve fertil kardeş sayısında (%37.94) belirlenmiştir. En yüksek gözlem değerleri ise büyüme şekli yatık, soğuk zararı orta, gelişme dik, tek bitki tane verimi düşük ve bin tane ağırlığı orta düzeyde olan gruplarda tespit edilmiştir İkinci (2008-2009) araştırma yılında, birinci yılda seçilen 860 adet tek bitki (saf hat) ve aynı kontrol çeşitler bitki sıraları şeklinde Augmented Deneme Desenine göre tekerrürlü olarak ekilerek tane verimi, bazı verim ve kalite özellikleri incelenmiştir. En yüksek varyasyonlar tane verimi (%36.96), başakta tane ağırlığı (%20.46), protein oranı (%20.36) ve bin tane ağırlığında (%17.12) belirlenmiştir. En yüksek gözlem değerleri ise çok uzun boylu, kısa başaklı, başakta başakçık ve tane sayısı yüksek, başakta tane ağırlığı orta, tane verimi ve bin tane ağırlığı düşük, protein oranı da orta olanlarda tespit edilmiştir Araştırmanın üçüncü (2009-2010) yılında, ikinci yılda seçilen 226 adet saf hat ve 17 kontrol çeşit parseller halinde Augmented Deneme Desenine göre tekerrürlü olarak ekilerek genotiplerin tane verimi, tane protein oranı, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, hasat indeksi ve elek üstü (>2.5 mm) değerleri ölçülmüştür. Bu karakterler yönünden saf hatlar kontrol çeşitlerle karşılaştırılarak kontrol çeşitlerden üstün olanlar belirlenmiştir. Araştırma sonucunda tane verimi ve kalite özellikleri yönüyle öne çıkan 19 adet iki sıralı ve 3 adet altı sıralı hattın yemlik ve maltlık arpa tüketicilerinin aradığı özelliklere sahip çeşit adayları olarak değerlendirilebileceği sonucuna varılmıştır.

Bazı tahıl cinslerinin çim suyu verimi ve kalitesinin belirlenmesi

Çalışma bazı serin iklim tahılı cinslerinin çim suyu verim ve kalitesinin belirlenmesi amacıyla Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi araştırma laboratuarında 2010 yılında yürütülmüştür. Çalışmada Ekiz (ekmeklik buğday), Karatay-94 (arpa) ve Faikbey (yulaf) çeşitleri materyal olarak kullanılmıştır. Araştırma tesadüf parselleri deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Bu denemede 3 farklı tahıl cinsinde (buğday, arpa, yulaf), 3 farklı dönemde biçim (çim boyu 10 cm, 15 cm ve 20 cm) işlemi yapılmışve cinslere ait tohumların biyolojik değerleri (çimlenme hızı ve çimlenme gücü), yeşil aksam ağırlığı, çim suyu verimi, mineral madde ve klorofil içeriği belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; biyolojik değerler bakımındanbuğday ve yulaf cinslerinde arpa cinsine göre daha yüksek değerler elde edilmiştir. En yüksek yeşil aksam ağırlığı 20 cm yükseklikte biçilen yulaf (51.33 g) ve arpa (50.33 g) cinslerinde,en yüksek çim suyu verimi ise 23.67 g ile 15 cm çim boyunda biçilen arpa cinsinden elde edilmiştir. Tahıl cinslerinin çim sularındaki mineral madde oranlarına baktığımızda cinsler arasında en yüksek K ve S içeriği arpada;Ni içeriği ise yulafta belirlenmiştir. Biçim yüksekliği açısından değerlendirdiğimizde ise cinslerin ortalaması olarak 20 cm fide boyunda biçilen parsellerde Mg içeriği, 10 cm fide boyunda biçilen parsellerde ise Cu içeriği daha yüksek bulunmuştur. Bazı mineral maddeler bakımından cins x biçim yükseklği interaksiyonu önemli bulunmuş olup, buna göre en yüksek değerler P ve Na içeriğinde arpa x 15 cm, Ca ve B içeriğinde arpa x 10 cm, Fe içeriğinde yulaf x 10 cm, Mn içeriğinde yulaf x 20 cm ve Zn içeriğinde de arpa x 20 cm uygulamaları ön plana çıkmıştır. . Genel olarak kullandığımız tahılların çim suları içerisindeki mineral madde oranlarına baktığımızda en yüksek değerler 10-15 cm çim boyunda biçilen arpadan elde edilirken en yüksek klorofil (a+b) içeriği ise 20 cm (3.81 mg/l )ve15 cm (3.60 mg/l) çim boyunda biçilen buğdaydan elde edilmiştir.

Konya yöresi yerel populasyonlarından seçilen ekmeklik buğday hatlarının sulu ve kuru koşullarda verim, kalite ve agronomik özelliklerinin belirlenmesi

Bu çalışma, Konya Yöresi yerel populasyonlarından seçilen 20 yerel ekmeklik buğday hattı, kuru ve sulu koşullarda, 10 tescilli ekmeklik buğday çeşidi ile karşılaştırılarak verim, kalite ve agronomik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 2006-2007 yetişme sezonunda Konya şartlarında yürütülmüştür. Araştırma, ?5 x 6 eksik latis deneme desenine? göre 3 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Deneme sonucunda, genotiplerin ortalaması olarak kuru şartlarda elde edilen verim 124.5 kg/da olurken, sulu şartlarda 407.3 kg/da olmuştur. Kuru şartlarda yerel hatların dane verimi, tescilli çeşitlerden % 55.6 daha fazla bulunurken, sulu şartlarda ise tam tersine tescilli çeşitlerin dane verimi, yerel hatlardan % 15.5 daha fazla bulunmuştur. Araştırma sonucunda 56M, 136, 146, 109M, 163, 156 ve 114 nolu yerel hatlar ile birlikte Gerek-79 ve Demir-2000 çeşitleri, hem kuru şartlardaki verimleri hem de kalite ve kurağa dayanıklılık değerleri bakımından öne çıkan genotipler olmuşlardır. Bu genotipler ıslah çalışmalarında genetik kaynak olarak kullanılabilir, böylece muhafazaları da sağlanmış olur.

Kışlık ekmeklik buğdayda verim ve kalite özellikleri yönünden genetik ilerlemenin belirlenmesi The determination of genetik improvement for yield and quality traits at winter bread wheat

Bu çalışma 2007-08 ve 2008-09 yetişme sezonlarında, Konya ve Eskişehir lokasyonlarında, 15’i kuru ve 15’i sulu koşullar için geliştirilen toplam 30 adet tescilli kışlık ekmeklik buğday çeşidi ile tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Araştırmanın temel amacı; 1931’den günümüze geliştirilen çeşitlerinin tane verimi ve kalitelerindeki genetik ilerlemeyi rakamsal olarak ortaya koymak, verim ve kalite unsurları ile ele alınan özellikler arasındaki ilişkileri incelemek olmuştur. Araştırma sonucunda tane verimi yönüyle kuru koşullarda Sönmez-2001, Seval ve Harmankaya-99 çeşitleri, sulu koşullarda ise Ahmetağa, Alpu-2001, Harmankaya-99, Ekiz, Yıldız-98 ve Çetinel-2000 çeşitleri ilk grupta yer almışlardır. Hem sulu hem de kuru koşullarda tane verimi ve kalite özellikleri göz önünde alındığında Harmankaya-99 çeşidi ön plana çıkmıştır. Tane verimindeki genetik ilerleme sulu koşullarda yıllık 4.09 kg/da olurken, kuru koşullarda 0.90 kg/da olarak tespit edilmiştir. Kalite parametrelerinden yaş gluten oranı bakımından her iki denemede de yıllar itibariyle genetik ilerleme negatif yönde istatistiki olarak anlamlı (suluda R2=0.3397*, kuruda R2=0.5477**) bulunmuştur. Nitekim bu azalma sulanan koşullarda geçen her bir yıl için %0.15 olurken, kuru koşullarda ise bu değer %0.08 olarak tespit edilmiştir. Elde edilen fizyolojik parametreler arasındaki korelasyonlar incelendiğinde, elde edilen ?a (bitkinin yeşil renk değeri) değerleri ile kalite sonuçları arasındaki korelasyonlar dikkat çekici bulunmuştur. Nitekim sulanan koşullardan elde edilen bitki yeşil renk değerleri ile protein oranı (r=0.78**) ve yaş gluten oranı (r=0.66**) arasında önemli olumlu ilişki bulunmuştur. Kuru koşullarda da aynı renk değeri ile protein oranı (r=0.69**) ve yaş gluten oranı (r=0.57**) arasında pozitif yönde anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Buna göre genel olarak verimle ilgili parametrelerde genetik ilerleme positif yönde olurken kalite ile ilgili konularda negatif yönde olmuştur. Ayrıca bitki renk değeri ile kalite arasındaki ilişkiler konusunda da detaylı araştırmalar yapılmalıdır.

Makarnalık buğdayda farklı şekillerde üre uygulamasının verim, verim unsurları ve kaliteye etkisi

Bu araştırma, 2007-2008 vejetasyon döneminde Konya ekolojik şartlarında ?Çeşit-1252? makarnalık buğday çeşidinde farklı şekillerde üre uygulamasının verim, verim unsurları ve kaliteye etkisini belirlemek amacı ile yapılmıştır. Tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulan denemede kontrol (U1) ve diğer uygulama parsellerine ekim sırasında 17 kg/da DAP gübresi (8 kg P2O5 + 3 kg N) uygulanmıştır. Azotun kalan kısmının uygulamaları ise; ilkbaharda kardeşlenme döneminde 10 kg N/da toprak yüzeyine uygulama (U2), ilkbaharda kardeşlenme döneminde 10 kg N/da toprak altına uygulama (U3), ilkbaharda kardeşlenme döneminde 5 kg N/da toprak yüzeyine uygulama + başaklanma döneminde 5 kg N/da toprak yüzeyine uygulama (U4), ilkbaharda kardeşlenme döneminde 5 kg N/da toprak yüzeyine uygulama + başaklanma döneminde 5 kg N/da yağmurlama ile uygulama (U5), ilkbaharda kardeşlenme döneminde 5 kg N/da toprak altına uygulama + başaklanma döneminde 5 kg N/da toprak altına uygulama (U6), ilkbaharda kardeşlenme döneminde 5 kg N/da yağmurlama ile uygulama + başaklanma döneminde 5 kg N/da yağmurlama ile uygulama (U7) olmak üzere 7 farklı uygulama yer almıştır. Araştırmada bitki boyu, başakta tane sayısı, bin tane ağırlığı, tane verimi, camsılık oranı ve protein oranına uygulamaların etkisi istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bu araştırma sonuçlarına göre, verim ve kalite birlikte düşünüldüğünde ekimde dekara verilen 3 kg azot’a ilave olarak, ürenin kardeşlenme döneminde ve başaklanma döneminde yağmurlama ile uygulanmasının diğer uygulamalara göre daha etkili olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Makarnalık buğday, üre uygulaması, verim, verim unsurları, kalite