PROF. DR. ALİ FUAT DOĞU

Özalp ilçesi ve yakın çevresinin fiziki coğrafya özellikleri

Araştırma alanı Doğu Anadolu Bölgesinde Van Gölü kapalı havzasında yer alan Van’ın Özalp ilçesi ve yakın çevresinin fiziki coğrafya özelliklerini kapsamaktadır. Bu fiziki coğrafya özelliklerin oluşmasında rol oynayan faktörlerden; jeolojik, klimatik, hidrografik, toprak ve bitki örtüsü özellikleri ayrı ayrı ele alınmıştır. Araştırma alanında yer alan jeomorfolojik unsurlar; aşınım yüzeyleri, yamaçlar ve sırtlar, birikinti konileri ve alüvyal düzlüklerdir. Alüvyal düzlükler araştırma alanında geniş bir alanda görülmektedir Araştırma alanının bugünkü görünümü kazanmasında litolojik yapı, tektonizma ve akarsuların aşınım ve birikim faaliyetleri etkili olmuştur. Araştırma alanında Paleozoik’ten Kuvaterner’e kadar çeşitli yaşlarda kayaçlar yüzeylenmiştir. Bu kayaçların bazı yerlerinde şaryajlar ve faylar gelişmiştir faylar çeşitli yaşlardaki kayaçları kesmişlerdir ve faylar Sağ ve Sol doğrultu atımlı fay özelliğindedir. Araştırma alanında Karasal iklim özellikleri görülmektedir iklimin doğal sonucu olarak bitki örtüsü bozkır özelliğindedir ancak kimi alanlar tamamen boş ve çıplaktır. Hidrografya açısından Özalp Çayı ve kolları başta olmak üzere akarsu, yeraltı suyu kaynaklar gözlemlenmiştir. Sahada toprak grupları açısından hem yerleşme hem de ekonomik faaliyetlerin (Tarım ve Hayvancılık) yapıldığı topraklar alüvyal topraklardır.

Gevaş, Çadır Dağı ve Uzuntekne polyesinin toprak coğrafyası The soil geography of Gevas Çadir Mountain and Uzuntekne polye

İnceleme alanı Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Murat Van Bölümü ve Van Gölünün güneyinde yer alan Gevaş İlçe Merkezi ve yakın çevresi, Çadır Dağı ve Uzuntekne Polyesidir. Aynı zamanda Güneydoğu Toros kenet kuşağında Bitlis Masifi üzerinde yer almaktadır. Çalışma alanının sınırları belirlenirken, Van Gölü Kapalı Havzasının güney sınırları ve Uzuntekne Kapalı Havzası dikkate alınmıştır. İnceleme alanının sınırları; kuzeyde Van Gölünün güney kıyıları, kuzeydoğu kesiminde Engil Çayı?nın genel olarak Gürpınar İlçesinden sonraki kısmı, güneydoğuda Boyunpınar ve Teknecik köyleri, güneyde Yukarı Narlıca ve Aşağı Narlıca köyleri, güneybatıda Deyriberena Tepesi (3293 m) ve Şehit Tepe (3093 m), kuzeybatıda ise Uysal Deresinin aşağı çığırı bulunmaktadır. Yöremiz, karasal ve sert karasal iklim özelliklerinin görüldüğü genel olarak bitki örtüsünün bozkırlardan oluştuğu yüksekliği 1646m ( Van Gölü düzeyi) ile 3537m (Çadır dağı) arasında değişen oldukça yüksek ve engebeli bir alandır. Özellikle akarsuların bölge morfolojisi üzerinde etkisi büyüktür. Çalışma alanında Van Gölüne dökülen akarsular batıdan doğuya doğru Uysal Deresi, Dilmetaş Deresi, Tilki deresi, Köyaltı Deresi ve Engil Çayıdır., güneydeki akarsular batıdan doğuya doğru Soğan Deresi, Badilkan Deresi ve Sortkin Deresidir. Uzuntekne Kapalı Havzasında bulunan tek akarsu Karabulak Deresidir. Genel olarak araştırma alanında akarsular dantritik drenaj ağına sahiptirler. Çalışma alanında Paleozoikten Kuvaterner?e kadar değişik yaş ve litolojide kayaçlar bulunmaktadır. Paleozoik ve Mesozoik arazileri başta Çadır Dağı ve çevresi olmak üzere büyük bir alana yayılmıştır. Bu kayaçlar; mermer, kiristarize kireç taşı, şist, fillat v.b. dir. Ayrıca Kretasa, Oligosen-Miyosen, Pliyo-Kuvaterner ve Kuvaterner?e ait birçok formasyon mevcuttur. Kretasa yaşlı araziler genel olarak Van Gölü?nün güney kıyılarındaki Kuvaterner yaşlı formasyonların çevresinde görülmektedir. Bu kayaçlar; serpantinit, gabro, sipilit, bazalt, çört vb. dir. Oligosen- Miyosen yaşlı formasyonlara çok az rastlamaktayız. Bu kayaçlar; Kumtaşı, Marn ve Konglemeradır. Pliyo-Kuvaterner yaşlı formasyonlar alanının kuzeybatı ve kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Bu kayaçlar; kumtaşı, siltaşı ve konglemeradır. Kuvaterner arazileri ise başta Van Gölü kıyısı, Uzuntekne Polyesi, Sortkin Deresi ve Soğan Deresinin çevresinde görülmektedir. Topraklarımızın büyük bir kısmı Kestane Rengi Topraklardan oluşmaktadır. Ayrıca Kahverengi Topraklar, Alüvyon Topraklar, Kireçsiz Kahverengi Topraklar ve Kolüvyal Topraklar bulunmaktadır. Alanımızdaki toprakların oluşumunda en önemli faktör iklimdir. Birinci derecede önemli tarım arazileri Van Gölü kıyısında ve Uzuntekne Polyesinde yer almaktadır. Bu alanlar genel olarak sulu tarımın yapıldığı yerlerdir. Üçüncü derecede önemli tarım arazileri büyük bir alanı kapsamaktadır. Bu araziler arazi kullanma kabiliyet sınıflandırmasına göre VII. Sınıftır. Genel olarak da mera arazisi olarak kullanılmaktadır. Toprakların en büyük sorunu erozyondur. Topografyanın yüksek ve engebeli, bitki örtüsünün bozkır olması ve aşırı otlatma toprakların şiddetli erozyona maruz kalmasına neden olmaktadır. Anahtar kelimeler: Pedojenez, Jeomorfoloji, Topografya, Çadır Dağı, Uzuntekne Polyesi

Nazik gölü ve yakın çevresinin fiziki coğrafyası The lake Nazik and the pyhsical georgraphy of its close environmet

Van Gölü Kapalı Havzasındaki en büyük tatlı su özelliği taşıyan gölü Nazik Gölü’dür. Şekli kabaca üçgene benzemektedir. Etrafı dağlarla çevrili olup kuzey kıyıları daha diktir. Güneyinde yapısal düzlük bulunmaktadır. Göl içerisindeki ada karaya başlanmış olup Dilburnu köyünün doğusunda üzerinde insan tahribatının yapıldığı tombolo bulunmaktadır. Fırat Havzası ile Van Gölü Kapalı Havzası arasında su bölümü çizgisi gölün kuzeyindeki dağların zirvelerinden geçer. Akarsular dağlar üzerinde vadi içerisinde akar iken göl kıyısında eğimin azalması sonucu düzlük alanlarda akmaktadır. Göle batıdan dökülen Nazik Deresinin ağız kısmında delta gelişme göstermektedir. Van Gölü’nün etkisi ile iklim Doğu Anadolu’ya göre daha ılımandır. Buda bitki örtüsü ve toprak özelliklerini belirlemiştir. Doğu Anadolu dağ ve ova bozkırı alanımızın bitki örtüsünü oluşturur. Gölün kuzeyinde dağların kuzey yamaçlarındaki bitki örtüsünün daha sık olması bu alanda yağışın fazla olması ile ilgilidir. Doğu’da kireçsiz kahverengi topraklar, kuzeye doğru yağışın daha fazla olduğu alanlarda görülen kestane renkli topraklar görülür. Ovakışla köyünün güneyi, Nazik köyü ile göl arası, Suçıkan Deresinin başladığı yerin doğusu ile gölün doğu ve kuzey kıyılarında dar alanlarda alüvyal topraklar yaygındır. Gölün güneyinde dış kuvvetler sonucu oluşan litosol topraklar yaygındır.

Van Gölü Güneydoğu kıyılarında Gevaş ile Deveboynu yarımadası arası kıyı kesiminde antropojen faaliyetlerin rölyefe etkisi The effect of anthropological events to relief happenning on the southeast coast of Van Lake ,Gevas and the Deveboynu peninsula

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Doğusunda Van İl sınırları içinde yer alan araştırma alanı Van Gölü’nün güneydoğusunda yer almaktadır. Kuzeyinde Van Gölü , Güneyinde sıra dağlar , doğusunda Gevaş yerleşim birimi ve batısında Deveboynu yarımadası bulunur.Bölge Arap Plakası’nın Avrasya Plakası altına dalarak , aradaki okyanusu kapatması sonucu başlayan kıta-kıta çarpışması ile oluşmaya başlamıştır.Yaklaşık 2.5 milyon yıl önce başlayan bölge kıvrımlanması , buna bağlı olarak bugünkü Muş Ovası’ndan Van Havzasına kadar uzanan bir çöküntü alanı meydana getirmiştir.Çalışmada araştırma sahasının öncelikle jeolojik , jeomorfolojik , klimatik, floristik ve toprak özellikleri verilmiştir.Daha sonra bütün bu etmenler göz önünde bulundurularak antropojen faaliyetlerin rölyefe etkisi açıklanmıştır.

Akgöl ve yakın çevresinin jeomorfolojisi: Özalp

Çalışma alanımız, Doğu Anadolu Bölgesinde Van Gölü kapalı havzasında yer alan Van’ın Özalp ilçesinin 20 km. güneyindeki Akgöl ve yakın çevresinin jeomorfolojik özelliklerini kapsamaktadır. Bu özelliklerin oluşmasında rol oynayan faktörlerden; jeolojik, klimatik, hidrografik, toprak ve bitki örtüsü özellikleri ayrı ayrı ele alınmıştır. Çalışma alanındaki jeomorfolojik birimler; aşınım yüzeyleri, yamaçlar, eğimli etek düzlükleri, birikinti konileri ve alüvyal sahalardır. Sahanın bugünkü görünümünü kazanmasında daha çok litoloji, tektonizma ve akarsular etkili olmuştur. Sahadaki Akgöl, neotektonik gelişim süresince oluşan tektonik çukurluğun akarsu mecrasında birikme (yağış suları, kar erimeleri ve su çıkan v.b.) ile dolması sonucunda distrofik bir göl özelliği almıştır. Bu gölün üç eşiği vardır en önemli eşiği kuzeybatısında yer alan kanal ile bağlantılıdır. Göl seviyesinin uygun olmayışından bu kanal faal değildir. Çöplük ve Balıklıpınar set gölleri sulama amaçlı kullanılan depolama göllerdir. Sahada Paleozoyikten Kuvaterner’e kadar çeşitli yaşlarda formasyonlar yer alır ve bazı yerlerinde şaryajlar ve faylar gelişmiştir. Saha kontinental bir iklim özelliğine sahiptir. Hidroğrafik unsurlar ise yüzeyde; göller, kaynaklar ve akarsular olarak gözlemlenir. Akarsular gelişim morfolojisi üzerinde çok etkili olmuş ve bunlar kuzeyde Erçek gölü, güneyde Zernek barajı ve iç taraflarda Akgöl beslenme havzasına dökülmektedir. Saha bitki örtüsü yönünde zengin olup İran-Turan fitocoğrafyasında yer alır ve en önemli bitki örneği göl kıyısındaki halofitlerdir. Sahada zonal, intrazonal, azonal toprakların üçü de mevcut olup daha çok zonal topraklar yer almaktadır.