PROF. DR. ALİ ALPARSLAN

Aşki, hayatı edebi şahsiyeti ve divanı -2 Cilt-

Safayi ve Tezkiresi (3 cilt)

itfii tezin jzeti £uarâ Tezkireleri, Eski Türk Sdebiyatı ‘nın en önemli kay naklarından biridir. Safâyî üzerinde sadece transkripsiyonlu çalışma Atatürk 3rzurum Üniversitesinde Ruhi Cankar.at, Muharrem Gfüzeldir, Mus tafa Perker adlarında 3 öğrenci tarafından yapılmış (Ssat Efen di 2549 no.lu yazma üzerinden) olup ne süshaları tanıtılmış ne de nüshalar arasındaki ilişkilerden söz edilmiştir. Safâyî Tezkiresi üzerinde yapılan bu çalışmanın giriş be- lümünde kısaca tezkire nedir, Arap, İran edebiyatında tezkire, Safâjrî’yi ve tezkiresini daha iyi anlayabilmek için Türk Çuara tezkireleri hakkında kısa bilgiler verildi. II. bölümde ise Safâyî’nin hayatı ve tezkiresi ele alın mıştır. Safâyî (öl. II38/1725) ‘nin hayatı, mesleki durumu, elde ki mevcut kaynaklardan yararlanarak verildi. Safâyî’nin Tezkiresi kısmında da nüshalarla ilgili tartış malar, yurtiçi ve yurt dışındaki yazma nüshalar tanıtılarak nüs haların birbirleriyle olan akrabalık bağları gösterildi geniş bir biçimde nüshalar tavsif edildi. Lâle devrinin önemli tezkirelerinden olan bu eserin önemi ni belirten bir sonuç bölümünden sonra nüshalardaki şairleri gösterir bir tablo meydana getirildi. Transkripsiyonlu ve karşılaştırmalı metinin sonuna müel lif, eser, yer, tarîkat ve cami – medrese – çeşme – tekke – za viye isimlerini gösteren indeksler yapıldı. Mektupçuluk, Eefter-emini ve Çıkk-ı sâni gibi görevlerde bulunan Safâyî’nin tezkiresi dışında şiirleri varsa da divanı 11Ğİ yoktur. Tezkiresinin halen tarafımızdan tesbit edilen 15 yazına nüs hası mevcuttur. Hiçbir kaynak bu nüshaların hepsini görememiştir. Bunlar: I- Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi Eki: 112 II- ” rt Esat Sfendi : 2549 III- Kayseri’ de Raşit Sfendi : 935 IV- Eayazıt levlet Kütüphanesi Veliyuddin Efendi: 2585 V- Kili e t Kütüphanesi Ali Emir i : 771 VI- İstanbul üniversitesi Kütüphanesi : 9583 VII- ” ” ” : 3215 VIII- ” ” ” : 2524 IX- ” ” ” : 1353 X- Milli Kütüphane : 414-413 XI- Dil-îarih-Coğrafya Fakültesi : 601 XII- Yapı Kredi Kolleksiyonu (görülemedi) XIII-Viyana Milli Kütüphane : 1241 XIV- Kısır-Killî Kütüphane : 630 XV – Kısır/ K3 U
ç. j’HîJvİYfe. tl&4uph**£ s] ! 1%2- Safâyî, tezkiresinin önsözünde de belirttiği üzre Latifî, Açık Çelebi ve Hasan Çelebi gibi tezkirecilere özenerek ve tez kirelerin 1640/1050 yılında son bulduğunu düşünerek bir tezkire yazmak istediğini belirtmiştir. Safâyî tezkiresini yazmağa başlamadan önce şairlerin divan larını gözden geçirmiş, beğendiği şiirleri kopya ederek bir kenara koymuş sonunda bu notlarını birleştirerek tezkiresini meydana ge tirmiştir. Eser, Rıza tezkiresine (1050/1640) zeyl olarak yazılmıştır. 1640/1050 yılından başlayarak 1720/1132 yılına kadar 80 yıl için de yaşamış şairlere yer verilmiştir. Safâyî eserinin başına devrin ileri gelen şair ve âlim kişi- 1 i- Ğ v lerine takrîz yazdırmıştır. Tezkire alfabetik olarak düzenlenmiştir. Safâyî tezkiresinin yazına nüshalarından “HE”, “E”, “3” ve “Yk” nüshalarının yazılarının benzerliği bakımından müellifin elinden çıkması ihtimal dahilindedir. “HE” nüsiıası eksik ve gelişigüzel yazılmış kenarlarında ilâ veler olan nüshadır, şair sayısı 124’tür. Fihristinde bu sayı 299 olarak görülmekte ve babında altı takrîz vardır. İlk inüsvedde du rumundadır. “RM nüshası ise müellifin müsvedde halinden çıkartarak oluş turduğu II. tertibidir. Bu da şair yönünden eksiktir. Beş takriz ve 304 şair yer almıştır. “E” nüshası tam nüsha sayılabilir. Şair sayısı 484 olup “W” ile karşılaştırıldığında 436 ya yükselmektedir. Bu nüshada kenar larda müellif tarafından yapılmış ilaveler görülmekte hatta telif tarihi olan 1132 K. den sonra yer alan 1137H.ye varan ölüm tarihle rine rastlamaktayız. Safâyî ‘nin el yazısıyla yazılmış olduğunu tahmin ettiğimiz MWM nüshası da şairler yönünden eksik fakat “E” de bulunmayan “Safi” ve “Hilmi” adlı şairlerin bulunması bakımından “E” nüshası nı tar.amlamış oluyor, “W” de bulunan şair sayısı 474 olup başında 17 takriz yer almaktadır. Bu nüshada da 1-2 yerde kenarda ilâveler ve 1137 H.ye varan ölüm tarihleri bulunmaktadır. Ayrıca “E” de gö rülmeyen bazı şiirlerde bu nüshada mevcuttur. Müellif “Vv” nüsha sında değişik kelimeler ve ifadeler kullanmıştır. Liğer nüshalar dan tek farklı tarafı sorunda şu mansıb isteyen beytinin yer alma sıdır: – c c – Ca ize yerine bu abd-ı fakir Mansıbını rica ider takrir.. “WM ile “E” nüshası rain aynı mühürleri taşıması da ayrı önem li bir konudur. 3u iki nüshanın da saray nüshası olduğu apaçık ortadadır. Bu nüshalardan “E” nüsiıası Saıihaflar Şeyhi Esat Efendinin 1 1 S 5″ eline geçmiş diğeri ise nasıl saîlîammer -in kitaplığında yerini almış tır. Diğer nüshalar ise bu nüshalardan birinden istinsah edilerek -daha çok “E” nüshasından- meydana getirilmiştir. Türk şuara tezkireleri arasında önemli bir yeri olan Safayî’nin bu eserinin Edebiyat ‘alemine tanıtılması hiç şüphesiz gerekmektedir, ileride yapılacak daha se^iş çalışmalar ve de başka nüshaların bulu narak bazı problemlerin çözülebilmesi en büyük dileğimizdir.