PROF. DR. A. VEDAT ÇELGİN

Küçük Asya’nın güneyindeki Helios kültleri

Bu çalışmada Anadolu’nun güneyinde yer alan Kilikia, Lykia, Pamphylia ve Pisidia bölgelerine dağılmış durumdaki güneş tanrısı Helios’a ait kültlerin veya bu tanrıya ait çeşitli münferit dinsel uygulamaların tespit edilebilmesine, bunların bölgedeki diğer kültler karşısındaki durumunun anlaşılmasına ve konuyla ilgili kronolojik bir düzenleme yapılabilmesine yönelik ipuçlarının değerlendirilmesi ve böylelikle Helios’un söz konusu bölgeler için ifade ettiği anlamın ortaya konulabilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla antik dönem kültlerinin anlaşılmasında büyük önem taşıyan antik yazarların yanı sıra yazıtlar, sikkeler, diğer arkeolojik buluntular ele alınmaya çalışılmıştır. Kilikia, Lykia, Pamphylia ve Pisidia bölgelerindeki Helios tapınımına ait izlerin tespit edilebilmesi yönelik olarak özellikle yazıtların, sikkelerin ve diğer arkeolojik buluntuların bugüne kadar bir arada değerlendirildiği detaylı bir çalışmanın mevcut olmaması nedeniyle çalışmamızda bu alandaki boşluğun doldurulması amaçlanmaktadır. Helios hakkında bilgi veren yazıtların tespit edilebilmesi amacıyla bu konuyla ilgili önemli yazıt corpus’ları ve süreli yayınlar gözden geçirilmiştir. Bunların başında ise CIG (Corpus Inscriptionum Graecarum), ETAM (Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris), IG (Inscriptiones Graecae), Anadolu kentlerinde bulunmuş olan yazıtları kentlere göre bir araya getiren IK (Inschriften Griechischer Städte aus Kleinasien), MAMA (Monumenta Asiae Minoris Antiqua), SEG (Supplementum Epigraphicum Graecum), TAM (Tituli Asiae Minoris) gibi corpus’lar ile AE (L’année épigraphique), BE (Bulletin Épigraphique), BCH (Bulletin de Correspondance Hellénique), Chiron (Mitteilungen der Kommission für alte Geschichte und Epigraphic des Deutschen Archäologischen Instituts), EA iv (Epigraphica Anatolica) ve ZPE (Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik) gibi süreli yayınlar gelmektedir. Sikkeler üzerindeki Helios betimlemeleri ile ilgili olarak da sikke katalogları ve konuyla ilgili diğer yayınlar incelenmiştir. Bunların başında BMC (A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum) ve SNG (Sylloge Nummorum Graecorum) adlı katalogların yanı sıra JNG (Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte), NumChron (The Numismatic Chronicle and Journal of the Numismatic Society) başta gelmektedir. Arkeolojik buluntuların tespit edilebilmesi için ise AA (Archäologischer Anzeiger), Adalya (Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yıllığı), AJA (American Journal of Archaeology), AnadAraş (Anadolu Araştırmaları. Jahrbuch für kleinasiatische Forschung), Anadolu/Anatolia (Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Dergisi), AnatSt (Anatolian Studies. Journal of the British Institute of Archaeology at Ankara), Belleten (Türk Tarih Kurumu Basımevi), AST (Araştırma Sonuçları Toplantısı), Gephyra (Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Antike auf dem Gebiet der heutigen Türkei), IstMitt (Istanbuler Mitteilungen), JHS (Journal of Hellenic Studies), KST (Kazı Sonuçları Toplantısı), LIMC (Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae), Olba (Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi (KAAM) Yayınları) gibi yayınlar yol gösterici olmuştur. Anadolu’nun güneyindeki Kilikia, Lykia, Pamphylia ve Pisidia bölgelerine geçmeden önce Helios ile ilgili genel bilgiler verilmiş, ardından söz konusu dört bölge alfabetik olarak yukarıda görüldüğü gibi sıralanmış, elde edilen bulgular önce bölgelere ardından da bu bölgelerdeki kentlere göre gruplanarak söz konusu kentlerdeki Helios tapınımına ilişkin ipuçları yazıtlar, sikkeler ve diğer arkeolojik buluntular şeklinde üç alt başlık halinde incelenmiştir.

Ksenophon’un Anabasis’inde söylevlerin yeri

Ksenophon Anabasis’te kendisine bir persona yaratmaktadır. Bu sürecin en önemli ögesi söylevlerdir. Bizim amacımız söylevleri ve genel olarak eseri inceleyerek söz konusu persona’nın nasıl şekillendirildiğini göstermektir. Tezimizin birinci bölümünde Ksenophon öncesindeki tarihçilerde söylevlerin kullanımına ilişkin bilgiler verilmiş ve söz konusu etkenlerin Ksenophon’a etkileri gösterilmeye çalışılmıştır. İkinci bölüm, Anabasis’in edebi ve yapısal özelliklerinin ele alındığı, söz konusu eserle ilgili olarak bugüne kadar yapılan çeşitli çalışmalar sonucunda ortaya çıkan fikirlerin değinildiği bölümdür. Ksenophon’un persona’sını şekillendirme süreci üç temel bölümden oluşmaktadır. Bu sürecin ilk ayağı Ksenophon’dan önce benzer koşullarda liderliği ele alan Klearkhos’un söylevleriyle karakterinin şekillendirilmesidir. Tezimizin üçüncü bölümünde söz konusu sürecin ilk ayağı detaylı olarak ele alınmıştır. Dördüncü bölümde Ksenophon’un kendi persona’sını tanıtma süreci ele alınmaktadır. Söylevlerinde kusursuz liderliğini ve karakterini gözler önüne seren Ksenophon çeşitli unsurların askerleri kışkırtmaları sonucu haksız suçlamalara hedef olur ve askerlere karşı komutanlığı sırasındaki eylemlerini savunmak zorunda kalır. Ksenophon apologia’larıyla her seferinde kendini suçlamalardan aklamayı başarır ve ortaya koyduğu persona’sı apologia’larından sonra daha da güçlenir. Bütün bunlar Ksenophon’un laudatio’sunun bir parçasıdır.