PROF. DR. A. MURAT DEMİRCİOĞLU

4857 Sayılı İş Kanunu’nda iş güvencesi

Sosyal devlet anlayışının gelişmesiyle birlikte daha da önem kazanan ve çağdaş İş Hukuku’nun en önemli konularından birisini oluşturan iş güvencesi kavramı, genel olarak işçinin işveren tarafından yapılacak fesihlere karşı korunmasını ve iş ilişkisine süreklilik kazandırılmasını ifade etmektedir. Günümüzde çalışma hakkı sadece bir işçi hakkı değil, temel bir insan hakkı olarak da değerlendirilmektedir. Bu bakımdan çalışma hakkının korunması sosyal barışın sağlanması açısından da çok önem taşımaktadır. Çünkü çalışanların hiçbir sebep gösterilmeksizin işten çıkarılabildiği ve iş güvencesinin olmadığı bir ortamda toplumsal düzenin korunması ve huzurun sağlanması oldukça güç olacaktır. Gerçekten de iş güvencesi, sadece işçiler açısından değil, tüm çağdaş toplumlar açısından da yaşamsal öneme bir sahip konu olarak ele alınmakta ve sorunun sadece kişisel değil siyasal ve sosyal bir boyutu olduğu da kabul edilmektedir. İş güvencesinin çalışma hayatındaki ve Türk İş Hukuku’ndaki yeri, önemi ve gerekliliğinin anlatılacağı bu çalışmada iş güvencesi kavramı ve iş güvencesinin tarihsel gelişimi incelenerek, dünyadaki diğer iş güvencesi uygulamalarından örnekler verilecek ve iş güvencesinin uluslararası ve ulusal kaynaklarının neler olduğu üzerinde durulacaktır. Daha sonra ise, 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde iş güvencesinin kapsamı belirtilerek, geçerli ve geçersiz fesih nedenlerinin neler olduğu, haklı neden-geçerli neden ayrımı ve bu bağlamda fesih yöntemi ve fesih bildirimine itiraz ve usulü konuları üzerinde durularak, geçersiz nedenle yapılan feshin sonuçları ve yargılama sırasında ortaya çıkabilecek durumlar ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Son kısımda ise, çalışma koşullarında değişiklik ve toplu işçi çıkarma durumlarının iş güvencesiyle nasıl bir ilişki içinde olduğu konusuna değinilecektir.

4857 sayılı İş Kanunu’nda denkleştirme uygulaması

Çalışma süresi, işçinin iş sözleşmesinden doğan iş görme borcunu yerine getirdiği veya yerine getirmiş sayıldığı süreyi belirten bir kavramdır. İşveren çalışma süresini düzenlenme hakkına sahiptir. Ancak kanun koyucular, işverenlerin çalışma süresini tespit ederken uyması gereken kuralları belirlemekte, onları tamamen serbest bırakmamaktadır. Çalışma süresi işçinin yaşamından işverene ayırdığı bir zamandır. Bu nedenle bu süre tespit edilirken hassas bir dengenin kurulması gerekir. İşletmenin işgücü gereksinimi yeterince karşılanırken, işçinin de maddi kayba uğrama kaygısı taşımadan ruhsal ve bedensel sağlığı korunmalı ve başta ailesi olmak üzere sosyal çevresiyle ilişkileri bozulmamalıdır. Çalışma süreleri bu özelliği gereği ulusal hukukta olduğu gibi, uluslararası hukuk alanında da iş hukukunun öncelikli temel düzenleme konusu olmuştur. Zira Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kabul ettiği ilk sözleşme 13 Haziran 1921 tarihinde yürürlüğe giren ?Sanayi İşyerlerinde Çalışma Sürelerini Düzenleyen Sözleşme?dir. Avrupa Birliği de bu konuyu ihmal etmemiş ve çalışma sürelerini düzenleyen yönergeler çıkarmıştır. Bu yönergeler çalışma ve dinlenme sürelerine ilişkin esnek uygulamalara imkan tanımış olup bu doğrultuda Uluslararası Çalışma Örgütü’ne üye devletler de denkleştirme sürelerini belirlemişlerdir. Bu açıdan Türkiye’de 10 Haziran 2003 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan ve aynı gün yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu fazla çalışma kavramı ve bazı uygulanma şartlarını, 1475 sayılı İş Kanunu’ndan farklı ölçüt ve düzenlemelere tabi tutmuştur. Bunun başlıca nedeninin yeni İş Kanunu’nda, ülkemiz çalışma hayatı için gerekli esnek çalışma sürelerinin getirilmesi ve esnek bir çalışma düzeninin kurulması olduğu bilinmektedir. Anahtar Kelimeler: İş, İşveren, İş Sözleşmesi, İş Kanunu, Çalışma Süresi, Denkleştirme