DOÇ.DR. SELİM Y. PAZARÇEVİREN

Faaliyet tabanlı maliyetlemede ön maliyetleme simulasyonu ve plastik gıda kapları ambalaj sanayiinde bir uygulama

ÖZET Anahtar Kelimeler: Faaliyet Tabanlı Maliyetleme, Ön Maliyetleme Küresel rekabet ortamı işletmelerin düşük maliyetli bir işletme olmalarını gerektirmektedir. Dünyanın tek bir pazar haline geldiği günümüzde piyasada fiyatlar artık veri olarak kabul edilmektedir. Böyle bir durumda işletmenin varlığını sürdürmesi ve devamlı gelişme sağlaması ancak müşteri ihtiyaçlarını zamanında ve karlı olarak karşılaması ve maliyetlerini etkin şekilde kontrol etmesiyle mümkündür. Maliyetlerin etkin şekilde kontrol edilmesi kullanılan maliyet sistemi ile yakından ilgilidir. Kullanılan maliyet sistemi; verimsiz alanları, karsız mamulleri, maliyeti yüksek getirisi düşük faaliyet ve mamulleri tespit etme gibi birçok konuda ilgililere yeterince bilgi sağlamalıdır. Uygulanan geleneksel maliyet sistemleri yanlış mamul maliyetleri raporlamakta ve yanlış maliyet bilgileri üretmektedir. Bu yanlışlıklara bağlı olarak maliyet bilgilerini kullanan yöneticiler yanlış yönetim kararları almaktadır. Ancak günümüzde ileri maliyetleme tekniklerinden olan Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM) sistemi bu olumsuzluklara bir çözüm olarak 1980’lerde ortaya çıkmıştır. Sistemin temel ilkem “üretim kaynakla rını faaliyetler tüketir ve faaliyetleri de mamuller tüketerek maliyetlenir ” Böylelikle faaliyetlerin kontrol edilmesiyle kaynakların daha verimli kullanılabileceği ileri sürülmektedir. Tez çalışmamızda amaç FTM sisteminin işletmelerde uygulanan geleneksel maliyetleme sistemlerine göre daha gerçekçi sonuçlar ortaya koyduğunu göstermektir. Bu durumu kabul ettirebilmek için öncelikle işletmecilik ve imalat anlayışındaki değişiklikler ortaya konarak bu değişikliklerin maliyet sistemleri üzerindeki etkisi anlatılacaktır. Geleneksel maliyet sistemlerinin maliyet hesaplama yöntemi ve bu yöntemin çarpıldığı konusu da ayrıca tartışılacaktır. Geleneksel sisteme alternatif bir sistem olarak FTM sistemi tanıtılarak maliyet hesaplama yöntemi örneklerle açıklanacaktır. FTM sistemi esas olarak işletmede kaynak kullanımına ilişkin bir modeldir. Yani işletmede kaynakların nasıl tüketildiğini belirlemek için öncelikle bu kaynakları tüketen faaliyetlerin belirlenmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Çalışmamızda mamullerin üretiminde kullanılan kaynak maliyetlerini öncelikle işletmedeki başlıca faaliyetlere yükleyeceğiz ve sonra maliyetleri hesaplanan faaliyetleri mamul maliyetlerinin tespit edilmesinde kullanacağız. Uygulama çalışmasındaki sonuçlar ile geleneksel sistem sonuçları ayrıca karşılaştırılacaktır. Çalışmanın sonucunda görülmüştür ki; FTM sistemi geleneksel sistemlere göre daha sağlıklı maliyet hesaplamaları yapmakta ve daha güvenilir maliyet bilgileri üretmektedir.

İplik sanayiinde faaliyet tabanlı maliyetleme sistemi modellemesi

Son yirmi yılda ABD’ de maliyet muhasebesi alanında en çok tartışılan konulardan biri olan faaliyet tabanlı maliyetleme sistemi, son on yıl içinde Avrupada büyük ilgi görmeye başlamıştır. Türkiye açısından oldukça yeni olan bu sistemin amacı birim üretim maliyetlerinin daha sağlıklı hesaplanmasıdır. Ekonomik ve teknolojik alanlardaki hızlı gelişmeler, imalat teknolojisinde de yeni üretim sistemlerinin gelişmesine yol açmıştır. Geleneksel maliyetleme tekniklerinin yeni üretim sistemlerine uyum sağlamadığı ve yetersiz kaldığı tartışılmaktadır. Genel üretim giderlerinin üretim maliyeti içinde önemli bir yere sahip olması maliyet çalışmalarında, bu giderlerin dağıtımındaki problemlerin tekrar ele alınmasını gündeme getirmiştir. Geleneksel maliyet sistemlerinde genel üretim giderleri üretilen mamullere direkt işçilik ve direkt ilk madde ve malzeme giderlerinde olduğu gibi doğrudan değil, dolaylı olarak yüklenmektedir. Bu bakımdan klasik sistemdeki önemi gittikçe azalan dağıtım anahtarlarının kullanılarak genel üretim giderlerinin üretilen mamullere yüklenmesi doğru sonuçlara ulaşılmasını kısıtlamaktadır.. Günümüzün dünyasında son yıllarda gelişen olan bu konunun, Türkiye’de de çeşitli endüstri kollarında uygulamalarına yer verilerek faaliyet tabanlı maliyetlemenin tanıtılması ve söz konusu endüstri kollarında karlılığın artırılabileceği savunulmaktadır. Geleneksel sistemlerin yetersiz kaldığı zamanlarda faaliyet tabanlı maliyetlemenin kullanılması işletmelerin alacağı stratejik kararlarda daha sağlıklı maliyet bilgilerinden hareket edebilecekler, sonuçta da gerek ulusal pazarlarda gerekse uluslararası pazarlarda rekabet güçleri ve karlılıkları artacaktır. Genel üretim giderlerinin üretilen mamullere yüklenmesinde yeni bir yaklaşım olan faaliyet tabanlı maliyetleme, daha sağlıklı ve doğru bir şekilde maliyetlerin tespitini sağlamaktadır. Bu yaklaşımda maliyetler, klasik sistemlerde olduğu gibi direkt işçilik gideri veya saati esas alınarak dağıtım işlemi yapılmamaktadır. Burada faaliyetler esas alınmakta ve mamullerin kaynakları tükettiği değil faaliyetlerin kaynakları tükettiği, mamullerinde faaliyetleri tükettiği varsayılmaktadır. Bunun için dağıtımda önemli rol oynayacak faaliyet grupları oluşturulmakta ve maliyetler, çoklu faaliyet Ölçütleri kullanılarak faaliyet gruplarından mamullere yüklenmektedir.