DOÇ.DR. SEDAT TEMUR

Ereğli (Konya)-Ulukışla (Niğde) yöresi sölestin oluşumlarının jeolojik, petrografik ve jenetik incelenmesi Geologic, petrographic and genetic investigation of celestite occurances between the are of Ereğli (Konya)-Ulukışla (Niğde), Turkey

ÖZET Doktora Tezi EREĞLİ (KONYA) – ULUKIŞLA (NİĞDE) YÖRESİ SÖLESTİN OLUŞUMLARININ JEOLOJİK, PETROGRAFİK VE JENETİK İNCELENMESİ Abdurrahman MURAT Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman : Doç. Dr. Sedat TEMUR 1998, 162 sayfa Jüri: Doç Dr. Sedat TEMUR Prof. Dr. Servet YAMAN Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KURT İnceleme alanı Ereğli – Ulukışla havzası batısında, toplam 288 km2’lik bir alan içerisinde, yeralmaktadır. Havzada Üst Kretase – Pliyosen zaman aralığım temsil eden sedimanter, volkanik ve ultramafik kayaçlar yüzeylemektedir. Ereğli – Ulukışla havzasının temelinde gabro, peridotit, diyabaz, serpantinitlerden oluşan ve bölgeye Üst Kretasede yerleştiği düşünülen Alihoca ofiyoliti bulunmaktadır. Ultramafik kayaçlar üzerine uyumsuzlukla gelen Güneydağı formasyonu (Alt Paleosen) taban konglomerası, çörtlü kireçtaşları ve kalkarenitlerden oluşmaktadır. Havzadaki fliş çökelleri ile temsil edilen Halkapınar formasyonu (Alt Paleosen – Orta Eosen) uyumsuzlukla kiltaşı, kumtaşı – şeyl ve kumlu kireçtaşlarından oluşan Güney formasyonu (Üst Lütesiyen) ile örtülmektedir. Üst Eosen döneminde gelişen volkanik etkinliğe bağlı olarak andezit ve trakitlerin oluşturduğu Lengerhane volkanitleri oluşmuştur. Oligosen döneminde gerçekleşen denizel regrasyon sonucu sığ deniz ve/veya sığ lagün evaporasyon ortamında, kalın anhidrit ve jipslerden oluşan Tapir formasyonu altta bulunan Lengerhane volkanitlerinin üzerine uyumsuzlukla çökelmiştir. Üst Oligosen – Alt Miyosen dönemi kiltaşı – marn ardalanması, gölsel killi kireçtaşı ve tabakalı pelmikritlerle (Kurtulmuştepe formasyonu), Alt – Orta Miyosen dönemi ise kalın, çapraz tabakalı kumtaşlan (Aktoprak formasyonu) ile temsil edilmektedir. Çatköy formasyonu (Üst Miyosen), kırmızı killi jipslerden meydana gelmektedir. Üst Miyosen dönemi sonlarında ise killi kireçtaşlarından oluşan Gelinkayalan formasyonu çökelmiştir. Bütün bu birimler polijenik konglomeralardan oluşan Beştepeler formasyonu (Üst Miyosen – Pliyosen) ile örtülmektedir. Ereğli – Ulukışla havzasındaki sölestin oluşumları Oligosen yaşlı Tapir formasyonu jipsleri ve Üst Miyosen yaşlı Çatköy formasyonu kırmızı killi jipsleri arasındaki kireçtaşı mercek ve blokları içerisinde ve dört farklı lokasyonda bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla Gökçeyazı, Kayalıdere, Bollucadere ve Çatköy sölestin sahalarıdır. Sölestinli kireçtaşlannda yapılan X – Ray Difraktometre (XRD) çalışmalarında başlıca kalsit, sölestin, dolomit, jips ve kalsedonik kuvars parajenezi belirlenmiştir. Kireçtaşlarındaki sölestinler ışınsal – yelpaze (fibrous – radial) ve levhamsı – çubuksu (platy – lathlike) olmak üzere iki formda kristallenmiştir. Ereğli – Ulukışla havzası kayaçlarında Sr miktarları tayin edilmiş ve sırasıyla Lengerhane volkanitlerinde ortalama 1100 ppm Sr, Karapınar – Karacadağ – Hasandağı volkanitlerinde 1450 ppm Sr, Tapir formasyonu jipslerinde 1030 ppm Sr ve Çatköy formasyonu kırmızı killi jipslerinde 2200 ppm Sr belirlenmiştir. Sölestinli kireçtaşlan Gökçeyazı sahasında % 13.80 SrS04 Kayalıdere sahasında % 23.10 SrS04 Bollucadere sahasında % 36.39 SrS04 ve Çatköy sahasında % 30.62 SrS04 içermektedir. Aynı kireçtaşlarının dört farklı sahadaki Al, Mg ve Ba içerikleri benzer olup, ortalama % 0.13 Al, % 0.22 Mg ve % 0.03 Ba bulunmaktadır. Havzadaki sölestin oluşumları erken diyajenetik evre, geç diyajenetik evre ve yüzeyleme evresi olmak üzerinde üç evreli oluşuma sahiptir. İnceleme sahasındaki sölestin mineralleşmeleri havzadaki gömülmeye bağlı gelişen geç diyajenetik evrede, jipslerden kaynaklanan stronsiyum ve sülfat iyonlarının kireçtaşı – jips geçişlerinde, kireçtaşı boşluk ve çatlaklarında doygunlaşarak çökelmesi ve kireçtaşı” merceklerinin alt ve üst seviyelerindeki idiotopik dokulu dolomit romboederlerini ornatması sonucu gerçekleşmiştir. İnceleme alanındaki sölestinlerin görünür rezervleri 7520 ton SrS04, muhtemel rezervleri 17019 ton SrS04 olduğu belirlenmiş ve yöredeki sölestinlerin teknolojik ve ekonomik açıdan zenginleştirilerek değerlendirilmesi mümkün olmamıştır. Anahtar Kelimeler: Ereğli – Ulukışla havzası, Jips, Sölestinli kireçtaşı, kalkarenit, geç diyajenetik evre

Serçeören-Örenli-Kansız (Kepsut-Balıkesir) yöresi volastonik ve talk yatakları The Wollastonite and talc deposits at the Serçeören-Örenli-Kansız (Kepsut-Balıkesir) district

ÖZET Yüksek Lisans Tezi SERÇEÖREN-ÖRENLİ-KANSIZ (KEPSUT – BALIKESİR) YÖRESİ VOLASTONİT VE TALK YATAKLARI Fetullah ARIK Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman : Doç.Dr. Sedat TEMUR 1995, Sayfa 96 Jüri: Prof. Dr. Halil BAŞ Doç. Dr. Sedat TEMUR Doç. Dr. Hükmü ORHAN Bu çalışmada Serçeören-Örenli-Kansız (Kepsut-Balıkesir) köyleri civarında yaklaşık 80 krr^lik bir alanın jeolojisi, petrografisi ve maden yataklan araştırılmıştır. İnceleme alanında Üst Paleozoyik-Paleosen zaman aralığında oluşmuş kaya birimleri yûzeylemektedir. Bunlar yaşlıdan gence doğru; Fazlıkonağı formasyonu, Dançukuru formasyonu, Yayla melanjı ve Çataldağ graniti’dir. Fazlıkonağı formasyonu Üst Paleozoyik yaşlıdır ve alttan üste doğru mermer arakatkılı amfibolşist, mikaşist, muskovitşist aktinolitşist, tremolitşist ve talkşistlerden oluşmaktadır. Dançukuru formasyonunun oluşum aralığı Üst Triyas- Alt Kretase olup Fazlıkonağı formasyonu üzerinde uyumsuzlukla durmakta ve mermerlerle temsil edilmektedir. Yayla melanjı gabro, diyabaz, serpantinit, proksenit ve daha eski birimlere ait değişik yaş ve boyutta bloklardan oluşmuştur. Ofîyolitîk melanjın yerleşim yaşı Üst Kretase’dir. Paleosen yaşlı Çataldağ graniti, siyenit, mon2onit ve granitten oluşmuştur ve inceleme alanındaki bütün kayaçlan keserek yüzeylemiştir. Volastonit yataklan karbonatlı kayaçlarla magmatik kayaçlann kontaktındaki skarn zonunda, düzenli ve/veya düzensiz şekilli damar ve merceklerden meydana gelmektedir. Volastonit oluşundan magmatik çözeltilerden gelen silisle, yan kayaçlardaki karbonatın reaksiyona girmesi sonucu oluşmuştur (CaC03 + SİO2 = CaSi03 + CO2). Skam zonunda bir miktar da damar dolgulan halinde kurşun-çinko ve bakır mineraBzasyonlan vardır. Mineral parajenezleri yüksek sıcaklık oluşumunu göstermektedir ve siyenitik, monzonitik ve granitik bileşimli magmalardan türeyen çözeltilerin yankayaçlara metazomatizması ile oluşmuştur. Talk yataklan daha çok Fazlıkonağı formasyonuna ait honblendşist, aktinolitşist, mermer ve talkşisüerin sınırında ve az miktarda da Yayla melanjıVın serpantinit bloklarında oluşmuştur. Mineral parajenezleri oldukça değişken olup bu bölgedeki kayaçlann Abukama tip yeşflşist fasiyesinden epidot-amfîbolit ve düşük dereceli amfibolit fasiyesine kadar ilerleyen bölgesel metamorfizma geçirdiğini göstermektedir. İnceleme alanındaki talk yataklan bölgesel metamorfizma esnasında orijinal silisli dolomitik kireçtaşlan ve serpantinitierin metamorfizması ile oluşmuştur.