DOÇ.DR. RENGİN ÜNVER

Ortalama yapay aydınlık düzeyi hesap yöntemlerinin karşılaştırılması ve değişik hacim boyutları için değerlendirilmesi Comparsion and evaluation of calculation methods on average artificial illumination level in interiors

ÖZET Belirli bir işleve sahip kapalı hacimlerde, görsel konfor açısından, belirli bir aydınlık düzeyi sağlanması zorunludur. Bu nedenle, gerekli aydınlık düzeyini sağlayacak lamba ve aygıt sayılarının ya da var olan bir aydınlatma düzeninin, oluşturduğu aydınlık düzeylerinin belirlenmesi önem taşır. Bu konuda geliştirilen çeşitli yöntemler vardır ve bu yöntemler değişik kuramsal temellere dayanır. Söz konusu yöntemlerin karşılaştırılması amacıyla hazırlanan bu çalışmada, Zijl, Amerikan; İngiliz yöntemlerinin karşılaştırılması yapılacaktır. Çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Bölümler ve kapsamları aşağıda verilmiştir. 1. Bölüm ; Kapalı hacimlerde aydınlık düzeyinin hacmin işlevine bağlı olarak sağlanması gerektiği, bunu sağlamak için geliştirilen çeşitli aydınlık düzeyi hesap yöntemleri olduğu ve çalışmanın amacı açıklanmıştır. 2. Bölfim ; Aydınlatma ve aydınlatmanın amacı, aydınlığın nicelik ve nitelik boyutları, aydınlık düzeyi, kapalı hacimlerde aydınlık düzeyi bileşenleri ele alınmıştır. 3. Bölfim ; Ortalama aydınlık düzeyi hesap yöntemlerinin dayandığı temel eşitlik verilmiş, eşitlikte yer alan ve hesap yöntemlerinin temel ayrılığını oluşturan kullanma çarpanı ile bu çarpanı etkileyen etkenler açıklanmıştır. 4. Bölfim ; Ortalama aydınlık düzeyi hesap yöntemlerinden, Zijl, Amerikan, İngiliz yöntemlerinin dayandığı varsayımlar, yöntemlerin kullanma çarpanı çizelgelerinin genel özellikleri, hesaplama süreçleri ve söz konusu yöntemlere ilişkin birer uygulama örneği verilmiştir. 5. Bölfim ; Çalışmanın amacı, amaca ulaşmada izlenen yol, karşılaştırmanın yapılması için yapılan varsayımlar, karşılaştırma yapılacak olan hacimlerin ve aydınlatma düzenlerinin özellikleri sunulmuş olup, ayrıca çalışma kapsamında ele alınan 3 hesap yöntemi aracılığı ile yayınık ve dolaysız aydınlatma biçimleri için belirlenen hesap sonuçlan sunulmuştur. 6. Bölfim ; Hacim boyutu, aydınlatma biçimine bağlı olarak elde edilen hesap sonuçlarının değerlendirilmesi yer almıştır. vı

İstanbul Tarihi Yarımada kentsel değerlerinin aydınlatma yöünden incelenmesi The Examination of the values of İstanbul Historical Peninsula in tems of lighting and relevant suggestions

ÖZET Kent aydınlatması günümüzde, eskiden olduğu gibi yalnızca güvenlik koşullarını kapsayan yaya ve araç trafik yollarının aydınlatılması ile kalmayıp, kenti gerek kullanım, gerekse estetik yönden çekici kılacak aydınlatma düzenlerinin kurulmasını kapsamaktadır. Bu çalışmanın konusu olarak seçilen tarihi yarımada bölgesinde bulunan kentsel değerler, kent aydınlatma ilkeleri yönünden incelenmiştir. 1. DIŞ AYDINLATMA Bu bölümde, dış aydınlatmanın tanımı yapılmış, kent aydınlatmanın dış aydınlatmadaki yerine değinilmiş ve kent aydınlatma ilkeleri özetlenmiştir. 2. İSTANBUL VE TARİHİ YARIMADA Bu bölümde, tarihi yarımadanın tarihi ve yerleşim bakımından yapılanması kısaca incelenmiş, tarihi yarımadada bulunan kentsel değerler saptanmış ve sınıflandırılmıştır. Tarihi yarımadanın ana dolaşım aksı belirlenmiş ve bu aksın, tarihi yarımadada bulunan kentsel değerlerin aydınlatılmasındaki önemi vurgulanmıştır. 3. KENT AYDINLATMA TEKNİĞİ YÖNÜNDEN TARİHİ YARIMADADA BULUNAN KENTSEL DEĞERLERİN İNCELENMESİ Bu bölümde, belirlenmiş ve sınıflandırılmış olan kentsel değerler yerleri, tarihçeleri, mimari değerleri ve mevcut aydınlatma durumlarını açısından incelenmiştir. 4. KENT AYDINLATMA YÖNÜNDEN ÖNCELİĞİ OLAN KENTSEL DEĞERLERİN BELİRLENMESİ VE MEVCUT DURUMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Bu bölümde, tarihi yarımadada bulunan kentsel değerlerin, belirlenen ölçütler doğrultusunda, öncelik sınıflandırılması ve değerlendirilmesi yapılmıştır. SONUÇ Bu bölümde, yapılan çalışmanın amacı anlatılarak, gelecekte yapılacak çalışmalara temel oluşturacağı vurgulanmıştır.

Hasta ve muayene odalarının görsel konfor koşulları açısından incelenmesi ve değerlendirilmesi

Özet Sağlık yapılarında, kullanıcıların görsel eylemlerini doğru ve rahat bir biçimde gerçekleştirebilmelerini sağlayacak, optimum bir görsel ortamın (çevrenin) oluşturulması zorunludur. Bu ortam oluşturulurken de, belirli bir aydınlatma düzeninin kurulması gerekir. Kurulacak olan aydınlatma düzeninde, görsel algılamanın eksiksiz bir biçimde gerçekleştirilebilmesi için iyi görme koşullarının sağlanmasında etkin rol oynayan aydınlığın, niceliği, niteliği, ışıklılık ve çevrede yer alan yüzey özellikleri gibi önemli etkenler göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çalışmada, sağlık yapılarının en önemli bölümlerinden olan, hasta ve muayene odalarında optimum görsel çevrenin oluşturulmasında rol oynayan görsel konfor etkenleri incelenerek, doğal ve yapay aydınlatma düzenlerinde bu etkenlere ilişkin temel koşullar saptanmıştır. Ayrıca, İstanbul ‘daki 3 hastanede seçilen 6 hasta ve 3 muayene odası, görsel konfor koşullan ve aydınlatma düzenleri açısından incelenerek değerlendirilmiştir. Bu amaca yönelik olarak 8 bölüm oluşturulmuştur. Bu bölümler ve kapsamları şöyledir; 1. Bolüm; Bu bölümde konuya genel bir giriş yapılarak, sağlık yapılarının önemine değinilmiş ve yazının amaç ve kapsamı belirtilmiştir. Ayrıca, hasta ve muayene odalarının önemine değinilmiştir. 2. Bölüm; Bu bölümde, sağlık yapılarının tanımı ve sınıflandırılması yapılarak, hasta ve muayene odalarının, geniş bir uygulanma alanı olduğuna değinilmiştir. Ayrıca, sağlık yapılarının ana bölümleri verilerek, hasta ve muayene odalarının bulunduğu bölümler belirtilmiştir. 3. Bölüm; Hasta odalarının tanımı yapılarak, hasta odalarında uygulanın bakım çeşitleri belirtilmiş ve hasta odalarının sınıflandırılması yapılmıştır. Hasta odalarının sınıflandırılması, hasta sayısı, hastalık türü ve hastaların kalış süresi olarak 3 grupta ele alınarak incelenmiştir. 4. Bölüm; Bu bölümde, muayene odalarının tanımı ve kullanılış şekline göre sınıflandırılması yapılmıştır. S.Bölüm; Aydınlatmanın tanımı yapılmış ve aydınlatmanın sağlık yapılan ile olan ilişkisi ve önemi belirtilmiştir. 6. Bölüm; Bu bölümde, önce, aydınlatmanın ve doğal ve yapay ışık kaynaklarının hasta odaları ile olan ilişkisi belirtilmiş ve hasta odalarında uygulanabilen ışık kaynaklarının özellikleri ve kullanım alanları belirtilmiştir. Daha sonra, hasta odasındaki eylemler belirlenerek, bu eylemlerin olumlu bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için olması gereken görsel konfor koşullan, aydınlığın niceliği, niteliği, ışıklılık ve çevrede bulunan yüzey özellikleri açısından ele alınmış ve gerekli koşullar ortaya konmuştur. Bu koşullan sağlayan aydınlatma düzenleri açıklanmıştır. 7. Bolüm; Bu bölümde, aydınlatmanın muayene odaları ile olan ilişkisi belirtilmiş ve muayene odalarında uygulanabilen ışık kaynaklan belirtilmiştir. Muayene odasındaki eylemler belirlenerek, bu eylemlerin olumlu bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için olması gereken görsel konfor koşullan, aydınlığın niceliği, niteliği, ışıklılık ve çevrede bulunan yüzey özellikleri açısından ele alınmış ve gerekli koşullar ortaya konmuştur. Bu koşullan sağlayan aydınlatma düzenleri açıklanmıştır. 8. Bölüm; Bu bölümde, mevcut olan hasta ve muayene odalarındaki düzenlerle elde edilen görsel konfor koşullan ile, saptanmış olan ve olması gereken görsel konfor koşullarının karşılaştırma ve değerlendirmesi yapılmıştır. Bu amaca yönelik olarak, 3 hastaneden, her birinden 2’şer olmak üzere, 6 hasta odası ve her birinden l’er olmak üzere, 3 muayene odası seçilmiştir. Seçilen odaların, aydınlatma düzenleri belirlenerek bu düzenler, aydınlığın niceliği, niteliği, ışıklılık ve çevrede yer alan yüzey özellikleri açısından incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Hasta ve muayane odalarında oluşturulan aydınlatma düzeninin, farklı fizyolojik yapılan olan farklı eylemlerde bulunan ve farklı görsel konfor koşullarına gereksinim duyan kişilere yönelik olması gerekir. Ayrıca, oluşturulan aydınlatma düzeni, ayni anda tüm kullanıcıların görsel ihtiyacını karşılayabilmelidir. Bu nedenle, oluşturulacak aydınlatma düzenleri oldukça karmaşıktır. Gerekli görsel koşulların sağlanmaması durumunda yanlış teşhis (tanı), göz sağlığı bozulmaları, sinirlenme, yıpranma, yorulma v.b. gibi kötü sonuç ii verebilecek durumlar ortaya çıkabilmektedir. Ayni kötü sonuçlar, hasta odaları ve tüm diğer eylemlerin gerçekleştiği yerler için de geçerlidir. Bu nedenle, aydınlatma düzenlerinin oluşturulmasında dikkatli davranılarak, uygun görsel konfor koşullarının sağlanması gerekir. iii

Kamaşma ve kamaşmanın belirlenmesinde kullanılan yöntemlerin incelenmesi

ÖZET İnsan dış dünya ile olan ilişkisini büyük oranda görsel algılama aracılığı ile gerçekleştirir. Bundan ötürü, bir ortamda, görsel algılama için gerekli olan iyi görme koşullarının ya da başka bit deyişle, görsel konforun sağlanması büyük önem taşır. İyi görme koşulları ise ortamda oluşturulan aydınlığın, nicelik ve niteliğine bağlıdır. Bu çalışmada, bir ortamda, görsel konfor açısından, varlığı kabul edilemez olan kamaşma, türleri ve kamaşmanın değerlendirilmesi konuları incelenmiştir. Ancak, konunun daha iyi anlaşılabilmesi açısından, kamaşmanın oluşumunda önemli birer etken olan. görme organı, işleyiş biçimi ve görsel algılamanın temelini oluşturan, karşıtlık konularına da değinilmiştir Kamaşmanın oluşumunu inceleyerek, buna bağlı olarak yapılan değerlendirmeleri ve alınabilecek önlemleri kapsayan bu çalışma 5 bölümden oluşmaktadır. 1. bölümde, kamaşma olayının oluşmasında büyük bir etken olan. görme organı ve özellikleri incelenmiştir. 2. bölümde, görsel algılamanın koşulu olan ancak, belirli sınırları geçmesi durumunda, kamaşmaya neden olan karşıtlık konusuna değinilmiştir. 3. Bölümde ise. l.ve 2. bölümde anlatılan, görme organının yapısı ve karşıtlık kollularına bağlı olarak oluşan kamaşma ve kişide yarattığı duvulanmalara bağlı olarak, değişik isimler alan kamaşma türleri incelenmiştir. 4. bölümde, kapalı bir mekanda, yapay ışık kaynaklarının kullanılması durumunda, oluşabilecek kamaşmanın sayısal değer olarak hesaplanması için. çeşitli ülkelerde kullanılan yöntemlerden. “CIBSE kamaşma indeksi ((}/)” ve “görse/ konfor olasılığı fl’CPj” yöntemleri, incelenmiş ve karşılaştırılnııştır. 5. bölümde ise, oluş nedeni ve biçimi bilinen kamaşmaya karşı alınabilecek önlemlerle ilgili ana ilkeler ortaya konulmuştur.

Konutlarda yapay aydınlatmanın görsel konfor ve enerji kullanımı açısından incelenerek değerlendirilmesi

ÖZET Konut tasarımında en önemli öğelerden biri, aydınlatmadır. Yanlış aydınlatma, hem görsel konforun gerçekleşmemesine, hem de enerji kayıplarına neden olur. Konutlarda, kullanıcıların değişkenliği, kişilerin beğeni farkı, fonksiyona bağlı olarak ayrı ayrı, her mekan için kurulan aydınlık düzenleri, aydınlatma tekniğinin belli kurallara bağlanmasını olanaksızlaştırır. Bu çalışmada, konutlarda gerekli aydınlatma tekniği ile ilgili temel ilkeler belirlenmiş ve bu ilkelere uygun olarak yapay aydınlatma düzenlerine ilişkin kimi öneriler getirilmiştir. Çalışma 4 bölümden oluşmaktadır.Bu bölümler ve kapsamları şöyledir. 1. Bölüm ; görsel konforu etkenleri olarak, aydınlık düzeyi, aydınlığın niteliği, ışıklılık ve çevrede yer alan yüzey özellikleri incelenmiştir. 2.Bölüm ; aydınlatmada enerji kayıplarının nedenleri saptanmış, buna bağlı olarak gerek aygıtlarda, gerekse iç yüzeylerde alınabilecek önlemler belirlenmiştir.Lamba ışığı ile aydınlatma yapılırken, aydınlığın azalmasına neden olan etkenler ve bu kayıpların azaltılabilmesi için uygulanabilecek yollar açıklanmıştır. 3. Bölüm ; konut içinde gerekli aydınlatma düzenini kurmak amacıyla, kullanılabilecek ışık kaynakları (akkor telli, flüorışıl, metal halojenürlü lambalar) ve aydınlatma aygıtları incelenmiştir. 4.BöIüm ; ilk üç bölümün sentezi olarak, görsel konfor koşulları doğrultusunda konutu oluşturan değişik mekanlardaki (giriş, oturma odası, yemek odası, yatak odaları, çalışma odası, mutfak, banyo) aydınlatma düzeni ilkeleri ve öneriler açıklanmıştır. Bu dört bölümün yanısıra, değişik sosyo ekonomik çevrelerde yer alan konutlarda aydınlatma tekniğini ve en çok kullanılan aygıtları belirlemek amacıyla Etiler Alkent, Ataköy 9. kısım, Merter Paşabahçe Şişe cam bloklarında toplam 100 kişi ile 23 soruluk bir anket çalışması yapılmıştır.

Hacim içi günışığı dağılımına göre gök koşullarının karşılaştırılması Comparison of the sky conditions according to interior daylight distrubution

ÖZET Uluslararası Aydınlatma Komisyonu’ nun (CIE) önerdiği referans göklerden olan ölçün kapalı gök, ölçün açık gök ve ortalama gök koşullarının, belli boyut ve belli bir saydamlık oranındaki bir hacim içinde oluşturdukları günışığı aydınlık düzeyi, engelsiz ve engelli durumlar için hesaplanarak gök koşulları karşılaştınlmıştır. Her bir gök modeli için CIE ve çeşitli araştırmacılar tarafından önerilen değişik eşitlikler kullanılmıştır. Bu eşitlikler doğrultusunda, hesaplamalar QBasic’ te hazırlanan programlar aracılığı ile çalışmada yapılan varsayımlar kapsamında 4 yön, 4 gün ve günün 3 saati için gerçekleştirilmiş ve elde edilen sonuçlar aracılığıyla SigmaPlot 5.0′ da aydınlık dağılımları çizilmiştir. Aydınlık dağılımları kullanılarak, her gök modeli, kendi içinde değerlendirilmiştir. Aynı pencere ekseninde belirlenen üç noktadaki aydınlık düzeyleri incelenen yön, gün ve saatlere göre grafik olarak verilmiş ve söz konusu modeller engelsiz ve engelli durum için karşılaştınlmıştır. Anahtar kelimeler: Gök koşullan, referans gökler, gök modelleri, hacim içi aydınlık. xıı

İstanbul Boğazı kentsel değerlerinin aydınlatma yönünden incelenmesi ve öneriler The Examination of city values of İstanbul bosphorus in terms of lighting and relevant suggestions

ÖZET İstanbul Boğaziçi ön Görünüm Bölgesi’nde, Kentsel Değerler ve Aydınlatma konulu tez çalışması kapsamında, Anadolu ve Rumeli yakasında kentsel değerler belirlenmiş ve bu değerler kent aydınlatma ilkeleri açısından incelenmiştir. Tez çalışmasının birinci bölümünde kent aydınlatma ilkeleri kapsamında yer alan “yapıların dışında kalan kentsel değerlerin aydınlatılması” konusu incelenmiştir. Burada, kent dokusunu oluşturan meydan, yaya yolu, park, bahçe, yeşil alanların ve bu alanlarda bulunabilecek ağaç, su öğeleri ve plastik öğelerin aydınlatılması konulan temel ilkeler doğrultusunda anlatılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde Boğaziçi ön Görünüm Bölgesi’ndeki kentsel değerlerin belirlenmesine çalışılmış, bu değerler özelliklerine göre on grupta toplanmıştır. Boğaziçi’nin tarihçesi ve geçmişten günümüze ulaşan yapıların ve doğal örtünün mimari dokusuna değinilerek, yapılan belirleme çalışmaları haritaya dökülmüş ve bütün bu değerler gruplanarak listelenmiştir. Üçüncü bölümde, Anadolu ve Rumeli yakasında belirlenen kentsel değerler ayrı bölümlerde ele alınarak, ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Her iki yakada incelenen yerlerde aydınlık düzeyi ve ışıkılılık ölçmeleri yapılmış; tarihi özelliği olan mimari yapıların tarihçelerine ve mimari özelliklerine kısaca değinilmiş, mevcut aydınlatma durumları belirlenmiştir. Her grup için elde edilen bilgiler tablolar halinde sunulmuştur. Dördüncü bölümde incelenen kentsel değerlerin, kendi özelliklerine göre bir değerlendirme sistemi içinde, aydınlatmadaki öncelik sıralan belirlenmiş, çeşitli önerilerde bulunulmuş, elde edilen veriler tablo ve harita üzerinde gösterilmiştir. XII

Yapı dış yüzü renklendirilmesine ilişkin yaklaşımların incelenmesi

ÖZET Yapıların çevreye uyumlu, etkileyici bir mimari oluşturması için, cephe renk düzenlerinin tasarım aşamasında belirlenmesi gerekmektedir. Yapıların cephe renklendirilmesinde, kullanılan renk düzenlerinin belirlenmesinde, kimi etkenler bulunmaktadır. Bu çalışmada, yapının cephe renklendirilmesinde etkili olabilecek etkenler belirlenip, renk düzenlerinin seçiminde dikkat edilmesi gereken konular incelenmiştir. Bölüm I’de; renk, renk düzenleri ve ışık kaynaklarının renk düzenlerine etkisi konulan kısaca açıklanmıştır. Rengin tanımı ve rengin bileşenleri; tür, değer ve doymuşluk öğelerinin tanımlan ön bilgi olarak verilip; renk-ışık ilişkisi, özrenk-görünen renk tanımlan açıklanmıştır. Yapı dış cephesinde kullanılan ve ileriki bölümlerde örnekleri verilen, karşıtlık düzenlerinin temel ilkeleri belirtilmiştir. Işık kaynaklarının, renk düzenlerine etkisi örneklerle belirlenip, konu ile ilgili ön bilgiler verilmiştir. Bölüm Il’de, tek yapı ölçeğinde yapıların cephe renklendirilmesinde etkili olan etkenler sıralanıp, örneklerle açıklanmıştır. Bu etkenlerin en önemlisi olan mimari üslup; yapının plan ve cephe özellikleri, imar yönetmelikleri, ekonomik durum, teknoloji ve kullanılan malzeme ve yapının etkinliği mimari akımlar başlıkları altında örneklerle açıklanmıştır. Bu bilgiler ışığında, mimari üslubun cephe renk düzenlerinin belirlenmesindeki etkileri belirtilmiştir. Burada ayrıca, yapıların cephe renklendirilmesinde etkili olan diğer etkenler, yapının işlevinin bulunduğu çevrenin, iklim ve topoğrafik koşullarını renk düzenlerine etkileri örneklerle açıklanmıştır. Bölümünde ise, Bölüm Il’de tek yapı ölçeğinde incelenen, cephe renk düzeninin oluşmasında etkili olan etkenler, toplu konutlar için irdelenmiştir. Toplu konutlarda mimari üslubun oluşmasında etkili olan konum ve yerleşim planlan örneklerle incelenmiştir. Bölüm IV’de, Bölüm I ve Il’de tek yapı ve toplu konutlarda, cephe renk düzenlerinin oluşmasında etkili olan etkenler ışığında, cephe renk düzeninde uygulama için, yol gösterici kimi kurallar belirlenmiştir. Ayrıca uygulanmış renk düzenlerine ilişkin örnekler incelenmiştir. İİ

Büroların aydınlatma düzenleri açısından incelenmesi ve değerlendirilmesi

ÖZET Bu çalışmada, genel olarak, bürolarda aydınlatma düzeni temel ilkeleri ele alınmış ve değişik boyutlarda büro hacimleri belirlenerek, doğal, yapay ve bütünleşik aydınlatma düzenleri kurulmuştur. Çalışma, dört ana bölüm ve ekler bölümlerinden oluşmaktadır. 1. Bölüm’ de, büro binaları tanımlanmış ve büro binaları içinde yer alan çalışma ve toplantı mekanları, mimari açıdan incelenmiştir. 2. Bölüm’ de, bürolarda, aydınlatmanın önemine değinilerek, olması gereken görsel konfor koşullan belirlenmiştir. 3. Bölüm’ de, 2. Bölüm’de belirlenen görsel konfor koşullarına uygun olarak, oluştu rulabilecek aydınlatma düzeni temel ilkeleri, büroların tipleri ve işlevlerine göre, ayrı ayrı ele alınmıştır. 4. Bölüm’de, değişik boyutlardaki büro hacimleri, doğal, yapay ve bütünleşik aydınlatma düzenleri açısından, incelenip, değerlendirilmiştir. Ek l’de, bürolarda sıklıkla kullanılan, flüorışıl lambalar ve flüorışıl lambalı aydınlatma aygıtları ele alınmıştır. Ek 2′ de, belirlenen hacimlerdeki günışığı aydınlık düzeyi değerlerinin hesap yöntemi açıklanmıştır. Ek 3 ‘de, belirlenen büro hacimlerinde, lamba ışığı aydınlık düzeyinin hesaplanmasında kullanılan bilgisayar programı (LUCY) ile ZIJL yöntemi karşılaştırılmıştır. Ek 4’ de, günışığı ile lamba ışığı bileşimi (bütünleşik aydınlatma) ve bütünleşik aydınlatma düzenlerinin kullanımı ele alınmıştır.