DOÇ.DR. OSMAN ŞEKERCİ

Ana hatlarıyla mecelle ve mecelle ile ilgili bibliyografik çalışma A Bibliographic study about the mecelle and the main lines of the mecelle

ÖZET Türk Hukuk tarihinde önemli bir yere sahip olan Mecellenin, özellikle hukuk sahasında kendi döneminde verdiği hizmetin ele alınması hukuk tarihi bakımından büyük önem arz etmektedir. Biz bu araştırmamızda ilk Türk Medeni Hukuku olan mecelle hakkında genel olarak bütün yönleri ile ilgili, kavram yerindeyse bir özet çıkarmaya çalıştık. Bunun yanında Mecelle hakkında bu özet bilgiyle yetinmeyip daha fazla bilgiye ulaşmak isteyenler ve Mecelle etrafında araştırma yapmak isteyenler için son bölümde Mecelle ile ilgili yapılan çalışmaların bibliyografyasını hazırladık. Bu bibliyografya kısmında yapılan çalışmaların kısaca tanıtımlarım da yaptık. Araştırmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, ana hatlarıyla Mecelle-i Ahkam-ı Adliye üzerinde durduk. Öncelikle Mecellenin hazırlanış sebeplerini ele alırken Tanzimat dönemi hukuki gelişmelerini ve kanunlaştırma hareketlerini inceledik. Bir medeni kanunun hazırlanmasında batı ülkelerinin etkisini ve bu medeni kanuna olan ihtiyaç gibi sebepleri ele aldık. Medeni kanunun kaynağı hususundaki farklı yaklaşımları, Mecellenin hazırlanışını ve yürürlüğe girişini, Mecelle Cemiyetinin kuruluşundan kaldırılışına kadar olan süreçten ve dayandığı kaynaklardan da bahsettik. Mecelleye yapılan tenkitleri, Mecelleyi tadil ve tamamlama çalışmalarını, özellikle kurulan komisyonları ele aldık. Bu bölümü ‘ Mecellenin yürürlükten kaldırılmasının nedenleri ile Arap dünyasındaki etkisini ve tatbikatını ele alarak bitirdik. İkinci bölümde ise, Mecelle-i Ahkam-ı Adliye üzerine yapılan çalışmaların bibliyografyasını hazırladık. Bu bibliyografya çalışmamızı Mecelle üzerine yapılan şerh çalışmaları ve müstakil çalışmalar şeklinde bölümlendirdik. Şerh çalışmalarını; genel şerh çalışmaları,genel hükümlerin(Kavaid-i Külliye) şerhleri ve Mecelleni belirli kitaplarla(Bablar) ilgili şerhleri diye sınıflandırdık. Yapılan müstakil çalışmaları ise; kitap çalışmaları ve makale, ansiklopedi maddeleri ve diğer mütalaalar şeklinde ayırdık. Genel olarak Mecelle üzerine yapılan çalışmaları elde etmede; İSAM Kütüphanesi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi ve Ankara Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanelerinden ve koleksiyonlarından istifade ettik. Mümkün olduğunca Mecelle üzerine yapılan çalışmaların tümüne ulaşmaya gayret ettik. Ancak ulaşamadığız ve gözden kaçırdıklarımız çalışmalar olmuş ise mazur görülmemi umarım. Ulaştığımız bütün çalışmaların, Mecelle ile ilgili araştırma yapmak isteyenlerin neticeye daha çabuk ulaşabilmelerim sağlayabilmek için kısaca içeriklerini tanıtmaya çalıştık. Yazan belli olmayan bazı çalışmaların başına “YBD” rumuzunu koyduk.

El-Muvafakat’ta hukuk metodolojisi Methodology of law and

İslam Hukuku; dini [vahyi], kutsal, değişmez olarak tanımlamıştır. Hukuk teorisiyle sosyal değişim arasındaki ilişki ise temel problemlerden birisidir. Hukuk veya kanun kendisini değişmek için zorlayan sosyal değişimler için nasıl cevap verecektir? Nasslar sınırlı, olaylar ise sınırsız. Dindeki hukuk boşlukları [meskutun anh] acaba bu değişimlere cevap vermede yeterli mi? Ayrıca insani değerlerin önem kazandığı, insan haklarıyla ilgili olarak eşitlik, hürriyet, sosyal adalet, kişi dokunulmazlığı, özel hayatın gizliliği, manevi hürriyetler, din ve vicdan hürriyeti, fikir açıklama hürriyeti gibi hakların fevkalade ön planda olduğu zamanımızda İslam’ın cevabı nedir? Veya Kur’ani yaklaşım nasıl olmalıdır? Bu sorulan cesaretle kendisine soran Şatibi, kendi sistematiği içerisinde cevap olarak “maslahat” kavramını ortaya koymuştur. Onun bu düşüncesi, hukuk kavramı ile sosyal değişim arasındaki ilişkiyi düzene koymayı amaçlamış ve başardı da olmuştur. İslam hukuk nazariyesinin temel özelliği olarak, işleyişini tartışmıştır. Bu yüzden Şatibi, ilgisini eğitiminin daha ilk zamanlarında, kendisine sorduğu sorularla usul-ü fikha yöneltmiş ve cevap aramıştır. Sorularının cevabının geleneksel hukuk anlayışında olmayacağını çok iyi görmüş ve günümüzde bile; “İslam Hukuk Felsefesi’V’Makasıdu’ş-Şeria” ya da Dinin Gayeleri, Hükümlerin Konuluş Amaçlan fazla araştırılmamış; tartışılsa da başarılı bir şekilde sosyal değişime hukuk adaptasyonunu sağlayacak metodunu izah etmiştir. Bu tezin amacı da küçük de olsa temel hak ve hürriyetler, hukuk metodoloji konularında İslam’ın felsefesini açıklamaya çalışmaktır. Tez çalışmamızda daha çok büyük bilgin Şatibi’nin düşüncelerini özetlemeye çalıştık. Onun döneminde hakların nasıl korunduğu ve kullanıldığı; İslam’ın hür düşünceye sağladığı katkıları açıklamaya çalıştık. Özellikle dinin zaruretleri [beş temel ilke: Can, nefis, akıl, nesil ve mal] ve içtihat konularının İslam’da, bugünkü manada insan temel hak ve hürriyetlerini ortaya koyduğu sadece farklı kelimelerle ifadelendirildiğini gördük. Zaten Şatibi’nin de referans olarak verdiği Kur’an ayetleri İslam’ın felsefesini ortaya koyuyor. Sonuç olarak İslam’ın inşam hem dünya hayatında hem de ahiret hayatında, kişi merkezli haklarını koruduğunu ve zayi etmediğini söyleyebiliriz. İnsan haklarını ölüm ve sonraki hayata taşıyarak mutlak adaleti gerçekleştirmektedir. VI