DOÇ.DR. ÖNDER ORHUN

Zeolitlerin kristal yapıları sınıflandırılması kullanım alanları ve sentetik olarak elde edilmesi

IV ÖZET Zeolitler, alkali ve toprak alkali elementlerin kristal yapıya sahip, sulu alümünosilikatlan olarak tanımlanır. Zeolit sözcüğü Yunan’ca kökenlidir. Zeo (kaynayan) litos (taş), yani kaynayan taş anlamına gelmektedir. Zeolit mineralini ilk kez, 1756 yılında isveçli mineralog Axel Fredrick Cronstedt, isveç’in Lappark bölgesinde Svappari bakır ocaklarında bulmuştur. Zeolitlerin günümüzde birçok kullanım alanı vardır. Bu mineral, teknoloji ve endüstrinin gelişmesiyle, giderek artan önemli bir role sahip olmaktadır. Örneğin, yağların ağartılması, saf oksijen eldesi, radyoaktif atıkların temizlenmesi, baca gazlarının temizlenmesi, toprak ıslah çalışmaları ve petrol üretimi gibi geniş bir kulanım alanına sahiptirler. 18.yy’ın ikinci yansından bu yana volkanik kayaların oyuk ve kovuklarında bulunan zeolit minerali, kristal yapılı mineraller içerisinde yerini almıştır. 1925 yılında Weigel ve Steinhoff, suyu uçurulmuş zeolitlerin çok küçük organik molekülleri adsorpladıklannı, fakat büyük molekülleri adsorplamadıklannı gözlediler. Zeolitler, molekülleri büyüklüklerine göre ayırma özelliklerinden dolayı, 1932 yılında Mc Bain tarafından moleküler elek olarak adlandırılmıştır. Günümüzde birçok doğal zeolitin sentetik kopyası yapılmıştır. Hatta doğal olarak bulunamayan zeolitlerin, mükemmel kristal yapıya sahip, ticari bakımdan önem taşıyan türleri elde edilmiştir. Bu çalışmada, zeolitlerin kristal yapılan incelenmiştir. Bunun için ilk önce zeolitlerin tanımı yapılmış ve tanımlamada kullanılan temel kavramlar üzerinde durulmuştur. Bundan sonra zeolitlerin, Breck ve Meier tarafından yapılan, sınıflandırması verilmiştir. Daha sonra, doğal zeolitlerin oluşum ortamlan, Türkiye’ deki zeolitler, zeolitlerin kullanım alanlan, adsorpsiyon, iyon değişimi, kinetik, seçimsellik, zeolit kristalizasyonunda kinetik ve mekanizmalar, sentetik zeolitler ve zeolit sentezinin bileşenleri üzerinde durulmuştur. Son olarak ticari öneme sahip, bazı sentetik zeolitlerin yapılan ele alınmıştır.