DOÇ.DR. ÖMÜR BARKUL

20. yüzyıl mimarlık mirası; Ankara Opera Binası ve 1923-1950 yılları arası Türk mimarlığı’nda yüksek mimar Şevki Balmumcu’nun yeri 20th century architectural heritage; Ankara Opera House and the position of Şevki Balmumcu; the architect, among Turkish architecture between 1923-1950

ÖZET 20. yüzyıl Mimarlık Mirası niteliği ile incelenen, Ankara Sergievi (bugün Opera binası) Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin, çeşitli sergiler düzenlemek üzere, 1933 yılında, Uluslararası Proje Yarışması sonucu uygulanmıştır. Yarışmada birinciliği, 16 Türk ve 10 yabancı mimar arasında, Şevki Balmumcu ve İtalyan Paolo Vietti Violi paylaşmış ancak daha ekonomik oluşu nedeniyle Şevki Balmumcu’nun tasarımı-Türk mimarlarını da teşvik etmek için- seçilmiştir. 1946 yılında, Ankara’da, bir Opera Binası ihtiyacı doğmuş ve yeni bir yapı yapmaya ekonomik koşullar elvermediği için, bakımsız durumdaki Sergjevi’nin Operaya dönüştürülmesine karar verilmiş ve dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından, 1946 yılında, Alman mimar Paul Bonatz görevlendirilmiştir. 1947 ‘den bu yana bina opera olarak kullanılmaktadır. Bu dönüşüm, sadece işlevsel bir değişiklikle kalmamış, binanın mimarının izni alınmaksızın, modern biçimi, geleneksel ekleme ve çıkarımlarla örtülmüştür. Sembolik kulesi yıkılmış, teras çatısı klasik çatıya çevrilmiştir. Bu olay mimari çevrece kınanmış ve “telif haklarına aykırı bulunmuştur. Buradan çıkışla; araştırmanın, ikinci ve üçüncü bölümlerinde, Şevki Balmumcu’nun mesleki başarısını sıkça gösterdiği ve etkilendiği dönem olan 1923-1950 yıllan arası, Türk Mimarlığının genel yapısı, ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel etkenleri çerçevesinde incelenmiştir. Dördüncü bölümde, Türkiye’de Modernizmin, Genç Cumhuriyet üzerinde nasıl yankılandığını, kimlerin eliyle hacim bulduğunu ve bu etkileşimde mimarların ve bu mimarlardan da Şevki Balmumcu’nun rolü irdelenmiştir. Beşinci bölümde mimarın hayatı, altıncı bölümde en önemli yapısı Ankara Sergievi ve Opera Binasına dönüşümü detaylı olarak aktarılmıştır. Yedinci bölüm 20. yüzyıl Mimarlık Mirası kriterlerine, Ankara Sergievi örneğinde yaklaşır. Şevki Balmumcu’nun diğer yapıtları ve yarışma projeleri sekizinci bölümün konusudur. Anahtar Kelimeler: Şevki Balmumcu, Ankara Sergievi, Ankara Opera Binası, 20. Yüzyıl Mimarlık Mirası. vııı

Türkiye’de tip proje olgusu Typical project fact in Turkey

ÖZET Türkiye, nüfus artışı ve gelişmesi bakımından dünyanın sayılı ülkelerinden biridir. Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana sürekli büyüyen ve aynı zamanda dünyadaki gelişmeleri ve değişiklikleri yakalama çabasında olan Türkiye, bu büyüme hızının bir uzantısı olarak sürekli yeni yapılaşma ihtiyacı duymaktadır. Bu yeni yapılaşmada, zaman zaman özel sektör de devreye girmiş olsa da, her dönem en büyük işveren olarak Devlet görülmektedir. Cumhuriyetin kurulmasında önce faaliyete başlayıp 1983 yılında bugünkü ismini alan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Türkiye’de kamu yapılarını yapma ve denetleme görevini üstlenmiştir. Yılda yaklaşık yirmi beş bin yapı yapıldığı ülkemizde, bu sayının büyük çoğunluğu devlet eliyle yapılmaktadır. Bu durum sonucunda “kolay ve hızlı yapı üretim şekli” olan tip projeler ortaya çıkmaktadır. Tip projeler, Türkiye’nin sosyal ekonomik ve yapı üretimi açısından kırılma noktalan olan 1923, 1950 ve 1980 dönemlerinde, çeşitli sebeplerden dolayı uygulama alanları bulmuştur. Bu sebeplerin başında maliyet, hızlı yapılaşma ve teknik eleman yetersizliği gelmektedir. Buna karşın, tasarım açısından meydana gelen olumsuzluklar, bununla birlikte ortaya çıkan uygulama yanlışlıklan ve ek inşaat maliyetleri, estetik ve kültürel kaygı gibi eleştiriler gelmektedir. Bakanlık ve Mimarlar camiasının karşılıklı görüş alışverişiyle çözümler üretilmesi, yeni yapılacak uygulamalar için önemli bir vizyon olacaktır. Anahtar kelimeler : Tip proje, Mimarlık ve mimari tasarım, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, yapı üretimi, sosyal ekonomi.