DOÇ.DR. NESLİHAN SÖNMEZ

Mudanya Giritli mahallesi geleneksel konutlarının mimarlık özellikleri üzerine bir araştırma

ÖZET Günümüze ulaşmış bir çok eski Anadolu kentini meydana getiren, ancak sayıları giderek azalan geleneksel konutlar, mimarlık özelliklerinin yanı sıra, yaşandığı döneme ait kültürün geleceğe aktarılmasında katkıları büyüktür. Evler, insan yaşamının sosyal, kültürel, işlevsel ve estetik göstergesidir. Türkiye üzerindeki tüm sanat eserleri milli kültürün bir parçasıdır. Bu eserlerin sahibi değil, sadece koruma sorumlusu olduğumuz bilinci, devam ettiği sürece tüm sosyo-kültürel değerlerimizi gelecek kuşaklara aktarma sorunu çözüm bulacaktır. Bu düşünceler ışığında Mudanya’da günümüze ulaşmış geleneksel kent dokusu içindeki sivil mimarlık örnekleri incelenmiş ve bölgeye yönelik koruma önerileri hazırlanmıştır. Marmara Denizi’nin kuzeydoğusunda bulunan Mudanya, Türk ve Rum halkın bir arada yaşadığı bir kenttir. Mudanya kent yerleşimi incelendiğinde; Türk’lerin kentin iç kesimlerini, Rum’ların ise deniz ticareti ile ilgili olarak yerleşmek için Mudanya’nın kıyı kesimini tercih ettikleri görülür. Gelir düzeyi yüksek Rum tüccarların yaptırdıkları evler 2 katlı, bahçe içinde ve çok odalıdır. Gelir düzeyi orta Rum ailelerin evleri ise 2 veya 3 katlı bitişik düzende, dikdörtgen planlı ve sokağa cephelidir. Giritli Mahallesi evleri, Rum halkın Türk kültürü ile kaynaşması sonucu her iki toplumdan da özellikler taşımaktadır. Evler, sokağa çıkma yapan cumbaları, cephe biçimlenişi, kapı, pencere, konsol gibi yapı elemanları, komşuluk ilişkileri ile birlikte, kentin korunması gerekli geleneksel dokusunu oluşturmaktadır. Fiziksel ve tarihsel ışığında Mudanya ilçesini tanımaya yönelik bilgiler; coğrafi yapısı, iklimi, bitki örtüsü, sosyal ve ekonomik yapısı ile tarihsel gelişimi çalışmanın l.’ci bölümünü oluşturmaktadır. l.’ci bölümde.ayrıca Mudanya’nın tanınmasında önemli yeri olan Mütareke Evi ve dinsel amaçlı yapılar incelenmiş fiziksel çevreyi oluşturan, kamu ve ticaret yapıları ile ulaşım alanları, yeşil alanlar ve yapılanmamış alanlar hakkında bilgi verilmiştir. Bölgede yapı yoğunluğunu oluşturan konutlardan geleneksel olanlar ve yeni yapılar hakkında genel bilgi verilmiştir. VII II. bölümde, Giritli Mahallesi geleneksel konutlarının parsel ve sokak ilişkisi incelenmiştir. Mahalleyi oluşturan Fevzi Paşa ve 12 Eylül caddeleri ile Akıncı Abidin Bey, Şükrü Çavuş, Ali Fuat, Çardaklı Kahve, Çınarlı Kahve, Harmanlar ve Geniş sokakta bulunan 352 adet geleneksel yapıdan korunması gerekli 106 geleneksel konutun plan oluşumları ve cephe biçimlenme özellikleri araştırılmıştır. Ayrıca geleneksel konutların yapım sistemleri ve kapı, pencere, pencere alt pervazı, tavan, kat silmesi, konsol gibi birim elemanları sınıflandırılarak tablolar ile sunulmuştur. III. bölümde ise Giritli Mahallesi’nde özgünlüğünü koruyan yapıların yoğun olduğu Fevzi Paşa caddesi örnek çalışma alanı olarak seçilerek mevcut durum tespitleri yapılmıştır. Bölgede yapılan analiz verileri doğrultusunda örnek çalışma alanı üzerine koruma projesi hazırlanmıştır. Bu çalışma doğrultusunda bölgeye yönelik genel koruma önerileri ve yeni yapı yapma ilkeleri belirlenmiştir. VIII

Haliç/Fener-Balat sahil şeridinde tarihsel ve fiziksel çevre araştırması

ÖZET Haliç/Fener-Balat Sahil Şeridi ile ilgili olarak ele alınan bu tezin kapsamı dört ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, bu teze ne için, hangi amaçlar ile gerek duyulduğu ve içeriğinin ne olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Haliç ve onun alt birim leri olan Fener-Balat ‘ ın özellikle yakın geçmişteki (1980` li yıllar) durumu anlatılmıştır. Ayrıca Haliç bazında gerçekleştirilen sempozyum lardan söz edilmiştir. İkinci bölümde Haliç ve Fener-Balat ‘ in fiziksel durumu, konumu, sınır ları, topografik ve jeolojik yapısı ele alınarak buradaki yerleşimin, nasıl bir coğrafyada kurulduğu hakkında yaklaşık bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Elbetteki bu coğrafyada Fener-Balat yerleşiklerinin her dönemde oluş turdukları bir tarih vardır. Bu tarihi süreç içerisinde; sosyal, kültü rel ve ekonomik yaşam biçimi ve bu yaşam biçiminden, bu yaşam kültü ründen kaynaklanan sivil, dini, askeri yapıları vardır. İkinci bölümde tüm bu tarihi süreç ve onun içinde gerçekleştirilen yapılar, bir yüksek lisans tezinin ulaşabileceği ölçülerde incelenmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, Haliç; Fener-Balat Sahil Şeridinde yer alan yapıların, yapılanma özellikleri, sistemleri, kat adetleri, işlevleri, fiziksel çevre verileri, geleneksel yapılarının özgünlük durumu ve bu yapıların taşıyıcı sistemlerinin bugünkü durumları analizler halinde haritalara ayrı ayrı işlenmiş, sonuç olarak; bölgedeki yapılar korunma yöntemi açısından tekrar değerlendirilmiştir. Buradan çıkarılan sonuca göre; Fener-Balat Sahil Şeridi yerleşiminin, tarihsel süreç boyunca özelliği olan konut ve dini merkez dokusunun aynen korunmasına, burada yerleşik olan insanlara, oluşturulacak dernekler ya da devletin bizzat maddi yardımda bulunulması veya kredi sağlanması sonucuna varılmıştır. Dördüncü bölümde; Fener-Balat ‘ ta korunacak yapıların biçimlenme özel likleri incelenmiş, bunlar sokak oluşumu, parsel, yapı bazında ele alın mıştır. Yapıların kütle siçimlenişi, bu biçimlenişte yer alan doluluk lar ve boşluklar araştırılmaya çalışılmıştır. Fener-Balat Sahil yerleşi minde yer alan yapıların plan ve mekan anlayışı, yapım sistemleri ve kullanılan malzeme incelendikten sonra buradan yapı elemanlarına geçil miş, Fener-Balat evlerini oluşturan bu elemanlar tek tek araştırılmış tır. Beşinci bölümde, buraya kadar ortaya konan tüm bilgilerin ışığında bir genel değerlendirme yapılmış, buradan da salt Fener-Balat evleri için değil, belki Haliç ve İstanbul genelinde yok olmakta olan tüm yer leşimler için söyleyebileceğimiz sonuçlar ortaya koyulmaya çalışılmış tır. Bu tezde, özellikle yakın geçmişte Fener-Balat ve diğer bütün kıyı yer leşimlerinde uygulanan yıkımdan kurtulabilen yapıları incelemeye ça lıştık. Özellikle sahil şeridinde; eskiden bugüne kalan birkaç yapıyı, bir is kele meydancığını, bu meydana giden cadde ve kenarlarında oluşan dokuyu görmek isterdik. Ancak Boğaziçi’nde bir, iki istisna haricinde, hemen İstanbul’un hiçbir su kıyısında böyle bir doku kalmamıştır. Çoğu, ger çekten yıkılması gereken ilk sanayi dönemine ait atölyelerle birlikte yıkıldı. İşte biz bu yıkımların yakın dönemini, ekler bölümünde gazete kupürleriyle ulaştırabiliyoruz. Yararlanılan kaynaklar ve özgeçmiş metin kısmının sonuna eklenerek tez sonuçlandırılmıştır.

İstanbul’daki Mimar Sinan dönemi medreseleri genel değerlendirmesi ve Kılıç Ali Paşa Medresesi

ÖZET Çalışmamızın giriş bölümünde konunun amacı, kapsamı ve yöntemi tanıtıldıktan sonra külliye ve medrese mimarlığının gelişimi kısaca verilmeye çalışılmıştır. Tanımı ve kuruluş amacı anlatılan külliye mimarlığının çeşitli örneklerle tarihsel gelişimi incelenmiş, Sinan dönemine ait külliyeler özellikleriyle birlikte tanıtılmıştır. Medrese mimarlığının anlatıldığı kısmı ise daha kapsamlı olarak ele alınmıştır. Bu bölümde medresenin tanımı yapılmış, bir eğitim kurumu olarak yapısı incelenmiştir. Medreselere gelirin nasıl sağlandığı, mezheplerin medrese yapısını nasıl etkilediği, eğitim süreleri, öğretmen ve öğrenci sayısının neye göre değiştiği ve okutulan derslere göre medreselerin aldıkları isimler açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca kaç tip medrese olduğu ve bu medreselerin tarihsel gelişimi çeşitli örneklerle anlatılmıştır. İkinci bölümde Kılıç Ali Paşa Medresesi vaziyet planı, mekansal, yapısal, cephe ve bezeme özellikleri açısından dönemin diğer medreseleriyle birlikte ele alınmış; XVLyy’da Mimar Sinan tarafından yapılmış 26 medreseyi incelediğimiz bir katalog hazırlanmıştır. Katalogun değerlendirilmesiyle Sinan’ın günümüze ulaşabilen medreselerinin tasarımında hangi faktörlerin rol aldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Kılıç Ali Paşa Külliyesi ve yakın çevresi tanıtılmaya çalışılmıştır. Tophane çevresi tanıtılırken bölgenin topograıîk durumu, tarihsel gelişimi ve fiziksel olarak nasıl biçimlendiği ele alınmıştır. Kılıç Ali Paşa Külliyesi’nin ise yapım tarihi, yaptıranı ve genel yerleşim özellikleri incelendikten sonra külliyeyi oluşturan yapılar vaziyet planı ölçeğinde tek tek ele alınmış, mekansal ve yapısal özellikleri incelenmiştir. Kılıç Ali Paşa Medresesi’nin ayrıntılı olarak incelendiği dördüncü bölümde mekansal, yapısal, cephe ve bezeme özellikleri ele alınmış, yapının rölöve ve restitüsyon projeleri hazırlanmıştır. 2. bölümde incelenen katalog verilerine göre Kılıç Ali Paşa Medresesi’nin diğer medreselerle ortak olan ve olmayan özellikleri ışığında medresenin dönem içindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Beşinci bölümde medresede fonksiyonel, strüktürel ve malzemeye yönelik hasarlar belirlenmiş ve bu hasarları oluşturan nedenler anlatılmıştır. Ayrıca medresede oluşan hasarlara karşı yapılacak müdahaleler belirlenmiş ve bu amaçla restorasyon projesi hazırlanmıştır. Çalışma altıncı bölümle sonuçlanmaktadır. Bu bölümde koruma önerileri geliştirilerek, medreseye verilecek işlev ve bu işlevin gerektirdiği donanım belirlenmeye çalışılmıştır. vuı

Kağıthane Kasrı/Küçük Zabit Mektebi binalarının mimari değerlendirilmesi korunma sorunları

ÖZET Çalışmamızın giriş bölümünde konunun amacı, kapsamı ve yöntemini içeren açıklamalar yapıldıktan sonra Kağıthane/S a’ dabad düzenlemelerinin tarihçesine kısa bir giriş yapılmıştır. Birinci bölümde, batılılaşma hareketlerinin başlangıç sebepleri araştırılarak, batıya açılışı hazırlayan ilişki ve gelişmeler anlatılmıştır. Bu gelişmelerden mimarinin ne ölçüde ve hangi yönde etkilendiği irdelenmiş ve özellikle Lale Devrimden başlayarak 19. yüzyıl sonuna kadar sivil mimarideki gelişmeler incelenmiştir. İkinci bölümde Kağıthane/Sa’dabad’ın tarihsel ve fiziksel verileri araştırılmıştır. Kağıthane’nin İstanbul içindeki konumu, tarihsel ve fiziksel gelişimi, başlangıcından günümüze gelinceye kadar Kağıthane olgusu incelenerek bu bölgedeki bilmen belli başlı kasır yapılan anlatılmıştır. Tasarım özellikleri üçüncü bölümde ele alınmıştır. Burada Hünkar Kasrı ve Maiyet binasının planlama özellikleri, cephe biçimlenişi; bina kalıntılarının bugünkü durumu, eski fotoğraflar, Sedad Hakkı Eldem’in yapmış olduğu restitüsyon çalışması göz önüne alınarak incelenmiş ve röiövesi çıkarılarak restitüsyon projesi hazırlanmıştır. Yapım özelliklerinin anlatıldığı dördüncü bölümde, Kağıthane Kasrı binalarının taşıyıcı sistem elemanları tek tek ele alınarak incelenmiş, yapıları oluşturan diğer mimari elemanlar çizimleri ile birlikte anlatılmıştır. Beşinci bölümde, binaların korunma sorunları ele alınmıştır. Önce yapının günümüze gelinceye kadar geçirdiği değişiklikler araştırılarak sorunlar ve bozulmalar ortaya çıkarılmıştır. Ortaya çıkan durum, günümüz şartları da dikkate alınarak, koruma kuramları açısından incelenmiş, restorasyon yöntemi belirlenmiştir. Yeni bir işlev önerilerek binaların geleceğe aktarılması yönünde fikirsel ağırlıklı projeler hazırlanmıştır. Genel değerlendirme ve sonucun yeraldığı altıncı bölümde ise, Kağıthane Kasrı binalarının batılılaşma dönemi içindeki yeri, devrin diğer kasırlarıyla yapılan karşılaştırma ile araştırılmış; tarihsel belge olma değeri, estetik/kültürel/duygusal ve işlevsel/ekonomik değerleri ortaya konmuştur. vii

Tarihi yapılarda strüktür sağlamlaştırma yöntemleri

III. 6. 2- Yapı Malzemelerinin Bünyesel Sağlamlaştırılması 67 III.6.2.1-Sağlamlaştırma Malzemeleri 67 III.6.2.2-Sağlamlaştırma İçin Gerekli Ön 68 Hazırlıklar 111.6.2.3-Sağlamlaştırma Yöntemleri 69 III. 6. 2. 3. 1-Fırça İle Püskürtme 69 III. 6. 2. 3. 2-Damlatarak Besleme 69 III.6.2.3.3-Boşluk Doyurma 70 111. 7- TAŞLARIN YENİLENMESİ ve EKSİK TAŞLARIN TAMAMLANMASI 71 111. 7.1- Doğal Taş ile Yenileme ve Tamamlama 76 111. 7. 2- Suni (İmitasyon) Taş İle Tamamlama 77 111. 8- HARÇLARIN YENİLENMESİ ve DERZLEME 78 IV- STRÜKTÜR SAĞLAMLAŞTIRMA ÖRNEKLERİ KATALOGU IV. 1- BODRUM TEPECİK CAMİSİ’ NDE ZEMİNDEN GELEN NEMİN 80 KESİLMESİ İÇİN DUVARA YALITIM MALZEMESİ YERLEŞTİRME UYGULAMASI IV. 2- DRESDEN’ DEKİ “PALAİS İM GROSSEN GARTEN” DE ENJEKSİYON 84 UYGULAMASI IV. 3- MEİSSEN’DEKİ ALBRECHTSBURG ŞATO ‘SUNDA YÜZEY ALTI 86 ENJEKSİYON UYGULAMASI IV.4- ORTENBURG ŞAIOSU’NDA YÜZEY ALTI ENJEKSİYON UYGULAMASI 89 IV. 5- KALAMATA HOLY APOSLES KİLİSESİNİN ONARIMI 90 IV. 6- ARC DE TRİOMPHE L ‘ ETOİLE-PARİS ‘ DE ONARIM ÇALIŞMASI 97 IV. 7- SALERNO ‘NÜN ESKİ KESİMİNDEKİ BİR ANITSAL YAPININ 102 STRÜKTÜREL SAĞLAMLAŞTIRILMASI IV. 8- KEMERLERİN HAFİF BETON UYGULAMASIYLA GÜÇLENDİRİLMESİ 106 IV. 9- SAİNT MARK KİLİSESİNİN ANA GİRİŞ KAPISININ ÜSTÜNDEKİ 108 KEMERLERİN TEMİZLENMESİ ve SAĞLAMLAŞTIRILMASI SONUÇ 112 DİPNOTLAR 115 BİBLİYOGRAFYA 120 ÖZGEÇMİŞ ÖZET Tarihsel yapıların onarımlarında kullanılan yöntemler, teknolojinin ilerlemesi ile birlikte çeşitli gelişmeler göstermektedir. Yeni geliştirilen yöntemlerle bu yapıların daha uzun süre kültürel ve tarihi değerlerini yitirmeden ayakta kalmaları ve bir sonraki nesile aktarılmaları sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu araştırmalarda son yıllarda geliştirilen çağdaş restorasyon yöntemleri çeşitli kaynaklardan yararlanılarak derlenmeye çalışılmış; kagir yapılardaki strüktür bozulmalarına ve sağ lamlaştırma yöntemlerine yurt dışında yapılan uygulamalar çerçevesinde çözümler aranmak istenmiştir. Dört ana bölümden oluşan bu çalışmanın, birinci bölümünde kagir yapıların taşıyıcı sistem elemanları tanıtılmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde taşıyıcı sistem elemanlarının bozulma nedenleri ele alınmış; dış etkenler ve bünyesel etkenler olarak ikiye ayrılarak, bunlara bağlı alt başlıklarda, yapıda ne gibi tahribatlara neden oldukları araştırılmış ve bir tablo yapılarak gösterilmiştir. Üçüncü bölümde ise çeşitli kaynaklardan yararlanılarak derle nen, bozulmaların giderilmesi için son yıllarda geliştirilen restorasyon teknikleri tanıtılmaktadır.

Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi ve çevresi mimari değerlendirmesi

ÖZET İnceleme alanı olan Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi ve bitişiğindeki Abdal Yakup Tekkesi içinde yeralan eserler, yapıldıkları dönemlerin mimari özelliklerini yansıtmaları açısından önemli eserlerdir. Ancak bugün bakımsızlık, kötü kullanım, doğa koşullan sonucu bozulmaya uğramıştır. Tarihi eserlerimizi sokakları, bahçeleri, kubbeleri, minaresi, çatısı, duvar dokusu, sütunları, çeşmeleri vs ile yaşatmak için benzer çalışmalar yapılmalı ve bunlar yaşama geçirilmelidir. Yapılan çalışmada külliye ve tekkelerin geleneksel dokusunun oluşumunda etkili oton tarihi ve coğrafi etkenler incelenmiş, yapı malzemeleri, yaşama ve kullanma biçimleri mimari açıdan değerlendirilmiştir. Konu tek tek yapılar ölçeğine.indirgenmiş ve mimari eleman etüdierine de yer verilmiştir. Sokak dokuları, yapılanıl sokaklarla ve birbirleri ile olan ilişkileri de incelenmiştir. Bu amaçla külliye ve tekke ile ilgili koruma projesi oluşturulmalı ve bölgesel özelliklere uygun olarak tarihsel mekanlara yeni işlevler kazandırıp yapıların çevresi ile bütünleşmesi sağlanmalıdır.

Müzelerde tekstillerin korunması

ÖZET Tekstillerin korunmasında hangi yöntemlerin kullanıldığı çalışma alanla rında yapılan gözlemler ve kaynak araştırmaları ile yapıldı. Birinci bölümde tekstiller hakkında genel bilgi verilmiş, araştırmanın amacı, kapsamı, yöntemi anlatılmıştır. ikinci bölümde, tekstil korumasında saptanması gereken temel özellikler, lif türleri, iplik bükümleri, dokuma türleri, atkı çözgü iplik sayısı, boya mad deleri, ek süslemeler araştırılmıştır. Üçüncü bölümde müzelerde tekstillerin bozulmasına neden olan nem, ışık, hava kirliliği ve toz, biyolojik etkenler ve kullanım etkileri araştırılmış ve alı nacak önlemlerin ne olduğu saptanmıştır. Dördüncü bölümde tekstilleri temizleme yöntemleri incelenmiş ve yapılan uygulamalar anlatılmıştır. Beşinci bölümde tekstil onarımında dikme, astarlama, taşıyıcı üzerine al ma yöntemleri, hangi durumda bu yöntemlerin kullanılacağı araştırılmış ve anlatılmıştır. Altıncı bölümde tekstillerin depolanmasında depo alanlarının çevresel ko şullan, kullanılması gereken uygun malzeme ve sergileme koşulları kullanım amaçlan doğrultusunda anlatılmıştır. Yedinci bölümde müzelerde tekstillerin korunmasının gelecek kuşaklara aktarılması gereken maksimum bilgi için periyodik bakım gerekirse onarım, bunlann yapılabilmesi için de tekstil koleksiyonlanna sahip müzelerin kendi bünyelerinde bir laboratuvar ya da atölye (Workshop)kurmanm gerekliliği tartışılmıştır. Laboratuvar ya da atölye kurmaya geresinimi olmayan müzele rin de Merkez Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvanna ve tekstille ilgili uzmanlara başvuruda bulunmaları ve önerilen koruma yöntemlerini uyglu- maları tartışılmıştır. * Krş. Özgeçmiş 1984′ ten sonra Türkiye’de yapılan gözlemler ve araştırmalar. Topkapı Sarayı Müzesi, Dolmabahçe Sarayı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Sadberk Hanım Müzesi, Özel Kolek siyonlar, Kültür Bakanlığı Konservasyon ve Restorasyon Merkez Laboratuvan, Mimar Sinan Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi’ni kapsamaktadır.