DOÇ.DR. KEMALETTİN ÖZDEMİR

Muhadramların hadis ilmindeki yeri The Place of mukhadramun

“Muhadramların Hadis İlmindeki Yeri” konulu bu çalışma, bazı yönleriyle sahabeye, bazı yönleriyle de tâbiûn’a benzeyen, ara bir nesil olan muhadramların, hadis ilmindeki yerlerini tesbit amacıyla yapılmıştır. Tez, giriş ve iki bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde, konuyla ilgili kavramlara ve bu mevzuda daha önce yazılmış eserlere yer verilmiş, sahabe ve tâbiûn kavranılan açıklanmış ve onların faziletleri hususunda kısaca bilgi verilmiştir. Ayrıca muhadram kavramının sözlük ve ıstılahı anlamları verilerek tanımlar arasında karşılaştırmalar yapılmış ve değerlendirmelere gidilmiştir. Birinci bölümde muhadramların tesbiti ile ilgili olarak ortaya konulan temel ilkeler ele alınmış, bu mevzuda söz sahibi müelliflerin görüşleri dikkate alınarak muhadramların sayısı hakkındaki ihtilaflara değinilmiştir. Ayrıca İbn Hacer’in üstesi asıl kabul edilerek muhadramların isim listesine yer verilmiş, diğer müelliflerin tesbit etmiş oldukları isimler çeşitli rumuzlarla bu listede gösterilmiştir. İkinci bölümde, muhadramların genel olarak güvenilirliği üzerinde durulmuş, cerh ve ta’ dil ilmine göre durumları tesbit edilmeye çalışılmıştır. Biyografileri verilen şahısların cerh ve ta’ dil açısından değerlendirmeleri yapılmış ve sika kabul edilen veya cerh edilen muhadramlar tesbit edilmiştir. Bu bölümde ayrıca muhadramların muttasıl rivayetlerinden birer misal verilmiş, mürsel rivayetlerine de dikkat çekilerek hangi şahıslardan aldıkları hadislerin mürsel olduğu ortaya konulmuştur. Bölümün sonunda tesbit edebildiğimiz 43 muhadram ravinin temel hadis kitaplarındaki rivayetlerinin dağılımı bir tablo halinde gösterilerek bunun değerlendirilmesi yapılmıştır. Sonuç olarak temel hadis kitaplarında 4541 rivayeti bulunan muhadramların hadis ilminde önemli bir yere sahip oldukları ortaya konulmuştur.

El-Hüseyin B. Mesud El-Begavi ve hadis ilmindeki yeri

TÜRKÇE ÖZET “el-Hüseyin b. Mes’ûd el-Begavî ve Hadis Ümi’ndeki Yeri’1 isimli bu çalışmamızda, kendi döneminin önde gelen fikıhçı, hadisçi, tefsirci ve kırâatçılanndan olan el-Hüseyin b. Mes’ûd el- Begavî’yi tanıtmayı ve önemli bir fikıhçı ve tefsirci olmasını büyük ölçüde etkileyen hadisçilik yönünü ortaya koymayı hedefledik. Çalışmamız bir giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır: Giriş Bölümü’nde, el-Hüseyin b. Mes’ûd el-Begavî’nin yaşadığı 434/1042-516/1122 zaman diliminde, doğduğu ve neş’et ettiği bölge olan Horasan ve çevresi siyasî, içtimaî, iktisadî, dînî ve ilmî boyutlarıyla incelenmek suretiyle onun hem şahsiyeti, hem de ilmî kişiliğinin anlaşılmasına zemin hazırlanmıştır. Hayatı, Şahsiyeti, Hocaları ve Talebeleri başlıklı Birinci Bölüm’de, “Hayati” ve “Şahsiyeti” alt başlıklarında Begavî’nin biyografisi hakkında elde edilen bütün bilgiler değerlendirilmiştir. Yine bu bölümde “Hocaları” ve ‘Talebeleri” alt başlıklarında onun bocalan ve talebeleri kaydedilip haklarında kısa bilgiler verilmeye çalışılmıştır. İlmî Mevkii ve Eserleri başlıklı İkinci Bölüm’de “İlmî Mevkii” alt başlığında tefsircilik, fikıhçılık, hadisçilik ve edebî yönleri ele alınmıştır. “Eserleri” alt başlığında, ilmî kişiliğinin en önemli yönünü ortaya koyan yirmiye yalan eseri ilim dallarına göre tasnif edilmiş ve her biri isimleri, konulan, muhtevalan, varsa baskılan veya basümamışsa yazma nüshalarının bulunduğu kütüphane kayıtlan gibi özellikleri ile tanıtılmıştır. “Bazı Eserlerinin Tenkidi” alt başlığında, en başta gelen eserlerinden Mesâbîhu’s-Sünne, Şerhu’s-Sünne, Meâlimü’t-Tenzîl ile el-Envâr fî Şemâili’n-Nebiyyi’l-Muhtâr’ın hadisçilik yönünden tenkidleri yapılmıştır. Hadis İlmindeki Yeri başlıklı Üçüncü Bölüm’de; “Hadis Usûlü İle İlgili Değerlendirmeleri”, “Hadisleri Tahammül Yollan”, “Kullandığı Eda Sîgalan”, “Hadis Değerlendirmeleri” ve “Hadis Tenkidçiliği” başhklan altında onun hadisçiliği ortaya konmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak el-Hüseyin b. Mes’ûd el-Begavî’nin, yaşadığı dönemin hem Fıkıh, hem Hadis ve hem de Tefsir otoritelerinden biri olduğu üzerinde durulmuştur. Onun, eserlerinde genelde sağlam rivayetleri kullanmakla birlikte nadiren de olsa zayıf ve uydurma olduğu iddia edilen rivayetlere de yer verdiği görülmüştür. ıx

Taberani’nin hadis ilmindeki yeri Tabarani and his place in the science of hadith

ÖZET Çalışmamız giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Mu’cem kavramı üzerinde durulmuş, sözlük anlamı verildikten sonra ıstılahı olarak hangi anlama geldiği ifâde edilmeye çalışılmıştır. Taberânî’nin ilmî şahsiyetinin oluşmasında önemli bir fonksiyonu olan dördüncü asrın siyâsî, iktisadî, içtimaî ve ilmî durumu birinci bölümde ele alınmıştır. İkinci bölümde, Taberânî’nin doğumu, aile çevresi, tahsil hayâtı, vefatı, meşhur hocaları ve talebelerinin biyografileri, ilmî şahsiyeti hakkında söylenenler, eserlerinin ilmî değeri ve kendisinden sonra gelen âlimlere etkisi üzerinde durulmuştur. Ayrıca ilmî kişiliğinin önemli bir göstergesi olan eserleri incelenerek varsa baskıları, yoksa el yazma nüshalarının bulunduğu kütüphane kayıtlarına da yer verilmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise asıl mevzumuz olan Taberânî’nin Mu’cemleri ele alınmıştır. el-Mu’cemu’1-Kebîr’den başlanıp, el-Mu’cemu’1-Evsat, el-Mu’cemu’s-Sağîr şeklinde devam eden tanıtım sıralamasında, öncelikle her kitabın genel özelliği zikredilmiş, ardından da metodu verilmeye çalışılmıştır. el-Mu’cemu’1-Kebîr; Taberânî’nin müsned usulünde yazmış olduğu en büyük eseridir. el-Mu’cemu’1-Evsat; her hadîsin peşinden, teferrüd eden râvilerin hangi tabakadan ve kimler olduğunun belirtildiği ve bu yönüyle hadis değerlendirme kriterleri açısından bir şaheser olarak kabul edebileceğimiz ortanca mu’cemidir. el-Mu’cemu’s-Sağîr ise; hadislerin sened ve metin kısımlarının değerlendirildiği, rivayetlerin hangi yılda, hangi belde de alındığının zikredildiği ve bu yönüyle dönemin ilmî faaliyetleri hakkında bize bilgi veren en küçük mu’cemidir. Tezimizde bu eserler ele alınıp tanıtılmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak Taberânî’nin ilim elde etmek için nerelere seyahat ettiği, hangi hocadan ne kadar rivayetinin olduğu belirtilerek engin bir hadis kültürünün mevcudiyeti; sened ve metinlerde yaptığı değerlendirmelere de değinilerek hadis ilminde ulaşmış olduğu haklı şöhreti gözler önüne serilmiştir. IX