DOÇ.DR. GÜLNUR TOKER

Bryonia multiflora boiss. heldr. üzerinde farmakognozik araştırmalar Pharmacognostical studies on bryonia multiflora boiss. heldr.

ÖZET Bu çalışmada İç, Güney ve Doğu Anadolu bölgelerinde doğal olarak yetişen ve üzerinde çalışma yapılmamış olan Bryonia multiflora Boiss. & Heldr. (Cucurbitaceae) bitkisi botanik özellikleri ve taşıdığı etkili maddeler açısından incelenmiştir. Botanik incelemelerde bitkinin morfolojik özellikleri çizimlerle ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Bitkinin anatomik özellikleri yaprak, kök ve gövdeden alman enine kesitlerin mikroskopta incelenmesi ve mikrofotoğraflarının çekilmesi ile tespit edilmiştir. Kimyasal çalışmalarda spesifik reaksiyonlarla kök ve herbadan hazırlanan sulu ve alkollü ekstrelerde saponozitler, oz ve sabit yağ varlığı belirlenmiştir. Bryonia türlerinde etkili madde olarak bilinen kukurbitasinler, bitkinin köklerinin kloroformlu ekstresinde İTK ve HPLC analizi ile incelenmiştir. İTK da silikajel plaklarda kloroformretanol ( 92 : 8 ) solvan sistemi kullanılmıştır. HPLC analizinde LiChrospher 100 RP- 18 kolon, hareketli faz olarak akış hızı lml/dak. olan asetonitril : su ( 2 : 3 ) karışımının izokratik olarak kullanıldığı sistemde, 230 nın dalga boyunda UV dedektör kullanılmıştır. Köklerde kukurbitasin B miktarı % 0.022 olarak bulunmuştur. Ayrıca kukurbitasin I`nın da varlığı tespit edilmiştir. Köklerin kloroformlu ekstresinden preparatif İTK yöntemiyle triterpenik asit olan briyonolik asit izole edilmiş ve spektroskopik yöntemlerden UV ve kütle spektrumları literatür verileri ile karşılaştırılarak teşhis edilmiştir.

Doku kültürü metodları ile ecballium elaterum (L.) A. Rich. bitkisinden kallus üretimi Callus production from ecballium elaterium (L.) A. Rich. with tissue culture method

98 ÖZET Ecballium elaterium, Akdeniz ülkelerinde çok yaygın olarak yetişen bir bitkidir. Türkiye’de sinüzit tedavisinde kullanıldığı bildirilen bitkinin aktif maddesi kukurbitasin B olarak izole edilmiştir. İlaç geliştirilmesinde klinik testlerde kullanılacak miktarda kukurbitasin B üretimi bu yüzden büyük önem taşır. Bu çalışmanın amacı, bitkinin aktif bileşeni olan kukurbitasin B’nin miktarını çeşitli doku kültürü metodları ile arttırmak olarak tanımlanmıştır. İlk aşama olarak, bitkinin çeşitli organlarından (gövde, kök, yaprak, meyva, tohum gibi) kallus üretmek için uygun besin ortamının belirlenmesine çalışıldı. % 3 sakaroz ve % 0.7 agar içeren MS ortamı temel ortam olarak alındı. BA, NAA, 2,4-D, KIN, IBA ve GA3 gibi çeşitli hormonların farklı konsantrasyonları kültür ortamlarına ilave edilerek kallus oluşturulmaya çalışıldı. Gövde ve yaprak eksplantlarından, 1 mg/L BA ve 0.1 mg/L NAA hormon karışımını içeren ortamda bitkinin diğer kısımlarına göre daha iyi kallus oluşturuldu. Bu hormonların farklı oranları kallus verimini arttırmak için test edildi. En iyi kallus verimi gövde eksplantlarının % 80-1 00’ü ile 0.5 mg/L BA, 5 mg/L NAA içeren ortam ile alındı. Bu aşamayı takiben, bitkinin çeşitli kısımları ve kalluslardaki kukurbitasin B miktarları karşıt faz HPLC tekniği kullanılarak analiz edildi. Licrospher RP 18, 4.6 mm x 250 mm (5um partikül büyüklüğünde) kolonda, hareketli faz olarak asetonitriksu (2:3) karışımı izokratik olarak uygulandı. 99 230 nm dalga boyunda UV dedektörün varlığında, akış hızı 1 ml/dk olarak ayarlandı. Liyofilize meyva suyunda % 1.14, gövdede % 0.001, kökte % 0.002 ve yaprak numunelerinde eser miktarda kukurbitasin B tespit edildi. öte yandan, kalluslarda en yüksek kukurbitasin B miktarları, 1 mg/L BA ve 0.1 mg/L NAA hormon karışımı ile 1.25 mg/L BA ve 0.1 mg/L NAA karışımlarını içeren ortamlardan elde edilen kallusların, 1 mg/L BA ve 0.1 mg/L NAA karışımlı ortamdaki 1. alt kültür kalluslarından elde edildi. Bu kültürlerde kukurbitasin B miktarları sırasıyla % 1.126 ve % 0.583 olarak tespit edildi. Sonuç olarak, alt kültürlerin elde edilmesinde hormon oranlarının değiştirilmesinin uyarıcı bir etki oluşturduğu ve kukurbitasin B miktarını arttırdığı gözlendi. Ayrıca kukurbitasin B miktarının 1. alt kültür kalluslarında maksimuma ulaştığı ve sonraki alt kültür kalluslarında zamanla miktarının azaldığı da dikkate değer bir bulgudur.