DOÇ.DR. ERCAN ÖZTEMEL

Zeki karar sistemleri ve bazı askeri uygulamaları Clever decision systems and some military practices

ÖZET ANAHTAR KELİMELER : Bilgisayar, Sibernetik, Zeki, Mantık Karar sistemlerinin otomasyon sistemlerine girmesi sibernetik teknolojisi sayesinde olmuştur. Zeki karar sistemlerini insanın akıl yapısını ve fonksiyonlarını taklit eden sistemler olarak adlandırabiliriz. Yapay zeka, uzman sistemler, robotik, yapay sinir ağları, bulanık mantık zeki karar sistemlerinin uzmanlık alanları olarak sayabiliriz. Bilgi tabanlı sistemler üzerine kurulmuş olan zeki karar sistemleri yüksek bir teknolojiye sahiptirler. Kritik teknolojilerin uygulanmasında bilgilerin paylaşılmasında ve elde edilmesinde bilgi tabanı çok önemli bir yer tutmaktadır. Son zamanlarda popüler olmaya başlayan zeki karar sistemleri çalışmaları bilgisayar bilimine yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu öncelikle askeri teknolojilerde ve endüstri uygulamalarında ortaya çıkmaktadır. Zeki karar sistemleri dünya pazarında daha çok askeri sanayide kendini göstermektedir. Dünyada çok fazla uygulanan sistemler değildir. Çünkü bu sistemler önemli miktarda para, enerji ve emek gerektirmektedir.

Teknoloji yönetimi Technology management

ÖZET Teknoloji Yönetimi konusu firma düzeyinde olmakla birlikte daha çok gelişmekte olan ülkeler açısından bir devlet politikası olarak incelenmeye çalışılmıştır. Bu bakış açısıyla, birinci bölümde teknolojinin gelişimi kısaca aktarıldıktan sonra çalışmanın ikinci ve üçüncü bölümlerinde temel kavramlar olarak “Teknoloji” ve “Yönetim” gelişim süreçleri içerisinde aldıkları farklı bakış açıları ile tanımlanmış ve incelenmiştir. Çalışmamızın asıl konusunu oluşturan ve bu iki temel kavram arasındaki bağlantıyı sağlayan “Teknoloji Yönetimi” dördüncü bölümde ortaya konulmuştur. Konuya sistem yaklaşımı açısından bakılarak, “Teknoloji Yönetimi’nin çevre ile olan ilişkileri ve karşılıklı etkileşimleri beşinci bölümde ele alınmıştır. Her halükarda olması gereken Teknoloji Yönetimini çok önemli bir boyuta taşıyan “Değişim” ve “Strateji” kavramları altı ve yedinci bölümlerde incelenmiştir. Sekiz ve dokuzuncu bölümler, gelişmekte olan ülkeler için temelde savunduğumuz “Teknoloji üretilmelidir” fikrine vurgu yapan “Teknoloji Transferi” ve “Teknoloji Üretimi” konularını içerir. Bu bölümde, iyi bir teknoloji taraması ile dengeli bir teknoloji transferinin nasıl yapılacağı, seçiminden taransferine kadar olan süreci inceleyerek adaptasyonu ve geliştirilmesi sonrasında teknolojinin üretimi irdelenmiştir. Onuncu bölümde, genel için yapılmış olan bu çalışmanın bir özeti mahiyetinde “Türkiye’de Teknoloji Yönetimi” konusu ele alınmıştır Son bölüm olan “Sonuç ve Öneriler” bölümünde, gelişmekte olan ülkeler ve Türkiye için yapılması gerekenler ve tavsiyeler yer almaktadır.

İş parçaları ve kesici takımların esnek imalat sistemi içerisinde eş zamanlı akışının tasarımı ve analizi

Anahtar kelimeler: Esnek İmalat Sistemi, Yapay sinir ağı, Takım yönetimi, Simülasyon İş parçalan ve kesici takımların esnek imalat sistemi içerisinde eşzamanlı akışının tasarımı ve analizi için yapılan bu çalışma; planlama, tasarım ve analiz olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Planlama aşamasında, imalatı yapılacak parça tipleri, bu parçaların işlemlerinin gerçekleştirileceği tezgah tipleri, parti büyüklükleri ve üretim oranları, işlem planlan ve gerekli takımlar ve bu takımlarla ilgili veriler daha önceki çalışmalarda kullanılan gerçek endüstriyel verilerden belirlenmiştir. Tasarım aşamasında, planlama aşamasında belirlenen verilere göre çok hücreli EİS’de hücrelerde bulunacak tezgah sayılan, malzeme taşımasında kullanılacak OTA sayısı ve yan mamul stok sayısının izin verilebilecek miktarım belirlemek için, sistem modelleme ve analizinde etkili bir yöntem olan simülasyon kullanılmıştır. Simülasyon, optimuma ulaşamama veya çok uzun zaman gerektirme gibi bazı dezavantajlarım önlemek amacıyla bir yapay zeka tekniği olan yapay sinir ağı ile birlikte kullanılarak optimum sistem konfügrasyonu belirlenmiştir. Analiz aşamasında ise, ana simülasyon programına, takım yönetimi bir alt program olarak ilave edilmiş ve bu şekilde takımlar ile parçaların eşzamanlı çalışması sonucu oluşan değerler elde edilmiştir. Sistemin bu iki dinamik elamanı aynı anda ele alınmış, çeşitli iş çizelgeleme ve takım yönetimi stratej ileriyle alternatif tasarım konfigrasyonlarında çalıştırılarak; sistem performansı ve takım yönetimi performans kriterlerinin değerleri elde edilmiştir. Her bir alternatif tasarım konfigrasyonu ayrı ayrı ele alınarak, her bir kriter için ayrı ayrı analiz edilmiş ve bulunan sonuçlar tablo ve grafiklerin yardımıyla sunulmuştur. Çalışmanın sonucunda öne çıkan sistem davranışları ve elde edilen sonuçlar bir liste halinde verilmiştir.

Kısıt tabanlı kalitatif benzetimde kalitatif kısıt yayımı Qualitative constraint propagation in constrain based qualitative

ÖZET Anahtar Kelimeler: Başlangıç Durumu, Genetik Algoritmalar, Kalitatif Benzetim, Kısıt Kafesi, Kısıt Yayımı Kalitatif muhakeme ve Kalitatif Benzetim insan muhakeme yaklaşımının modellenmesini hedef alan bir yapay zeka tekniğidir. İnsanların hesaplama anlayışlarım algoritma ve veri yapılan sınırlandırması olmaksızın ele alır ve bir problemin çözüm metodundan çok insanların problem çözüm yaklaşımım, başka bir ifade ile, karar vericinin kendisinin çözüme ve/veya geliştirilen programa katılmasını amaçlar. Bu amacın başarılmasında araştırıcılar tarafından değişik yaklaşımlar, ontolojiler önerilmiştir. Kısıt tabanlı yaklaşımın bir algoritması olan Qsim algoritması, geliştirilen tekniklerden en yaygm olarak kullanılanlarından biridir. Kalitatif Benzetim alanındaki bu çalışmanın temel katkısı, eksik bilgiye dayalı olarak geliştirilen benzetim modellerinde, eksik olarak tanımlanmış başlangıç durumunun kısıt yayımı ile belirlenmesi safhasına ilişkindir. Geliştirilen algoritma ve yazılımlarla, etkin bir kısıt yayımı sağlanmış ve kullanıcıya yalnızca bir başlangıç durumu verecek sayıda değişkenin ilk değerlerinin girilmesi zorunluluğu aşılmıştır. Ayrıca kısıt kafesi olarak isimlendirilen çalışma ile kullanıcı tarafından tahmin edilememiş veya unutulmuş kısıtların otomatik olarak tespit edilerek modele eklenmesi sağlanmıştır. Böylece, tekniğin kullanımı ile yalnızca kurulan modelin doğruluğunu kontrol edilmemiş, ayrıca ürettiği yeni kısıtlar ile, kısıt yayımı ve benzetim safhasında daha etkin işletimler de sağlamıştır. Kısıt kafesi kalitatif modellerin temel amaçlarından biri olan sistem tanımlama ve açıklama amacım da güçlendirmiştir. XI

Genetik algoritmalarla permütasyon tipi iş sıralama

Bu çalışmada, canlılardaki genetik süreci bilgisayar ortamına taşıyan ve başarılı uygulamaları ile araştırmacıların dikkatini üzerine çeken genetik algoritmaların (GA) iş sıralama problemlerine uygulanması gösterilmiştir. Oluşturulan örnek problemler hem GA hem de geleneksel sezgisel metodlar ile çözülmüş ve sonuçların bir karşılaştırılması yapılmıştır. Özellikle iş ve makina sayısının arttığı durumlarda, genetik algoritmaların diğer metodlardan daha başarılı sonuçlar verdiği gözlemlenmiştir. ANAHTAR KELİMELER : Genetik algoritmalar, İş sıralama, Genetik arama VII