DOÇ.DR. ABDULLAH TOPÇUOĞLU

Geç Modern Dönemde cemaat olgusuna teorik bir yaklaşım (Cemaat sosyolojisi) A Theoretical approach to the fact of community in the late modern era (community sociology)

ÖZET Tezin Adı: GEÇ MODERN DÖNEMDE CEMAAT OLGUSUNA TEORİK BÎR YAKLAŞIM (CEMAAT SOSYOLOJİSİ) Doktora Tezini Hazırlayan: Arş Grv. Ramazan YELKEN(Kocatepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü) Tez Yöneticisi: Doç Dr. Abdullah TOPÇUOGLU (Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü) Haziran 1998. 237 sayfa Bu çalışmanın amacı cemaatin tarihsel-toplumsal süreklilik içindeki temel görüngülerini tespit ederek. Weberyan anlamda ideal tiplerini oluşturmaktır. Cemaatin günümüz toplumsal yasanımda kazandığı önem ve buna bağlı olarak, son dönem düşünsel literatüründe cemaate karşı gittikçe artan yoğun ilgi. çalışmanın nedenlerini oluşturmaktadır. Bu ilgiye karşılık, cemaati farklı görünümleriyle, tarihsel- toplumsal değişim sürecinin içine yerleştirilebilecek teorik bir formülasyonun eksikliği söz konusudur. Bu durum, özellikle geç modern dönemde cemaatin değişen biçim, anlam ve niteliği konusunda ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle. Giriş bölümünde: sözü edilen bu teorik boşluk vurgulanarak, çalışmanın amaçlan ortaya konulmuştur. Birinci bölümde; sosyoloji tarihindeki cemaatle ilgili yaklaşımlar literatür taraması yoluyla gözden geçirilmiştir. Bu bölümde özellikle, cemaatin ilk teorisyeni olarak kabul ettiğimiz Ferdinand Tönnies merkeze alınmıştır. İkinci bölümde ise; cemaatin tarihsel-toplumsal süreçte üç temel görüngüsünün olduğu iddia edilerek, bunlara uygun ideal tip cemaat kavramları araştırılmıştır. Bunlardan birincisinin geleneksel tarım toplumunun cemaatsel yaşamını niteleyen Özelliğiyle Tönnies tarafından Gemeinschaft tipi olarak ortaya konulduğu açıklanmıştır. İkincisinin ise: modern sanayi toplumunun başat cemaat ideal tipi olarak B. Anderson tarafından “hayali (ulus) cemaat” olarak kavramsallaştırıldığı savunulmuştur. Üçüncü olarak; geç modern dönem toplumlarında ortaya çıkan yeni cemaat oluşumlarım nitelemek için “sınırlı sorumluluk cemaati” ideal tipi önerilmiştir. Geç modem dönem cemaat oluşumları ayrıca, bu bölümde, kamusal alan, sivil toplum, küreselleşme ve yerelleşme kavranılan dolayımında tartışılmıştır. Böylece cemaatin topraktan kopma sürecinde yeni bir görünümüyle karşı karşıya olduğumuz vurgulanmıştır. Üçüncü bölümde cemaatin özel bir ilişki ve etkileşim biçimi olduğu üzerinde durularak, cemaat ve kültürel iletişim biçimi arasındaki ilişki vurgulanmıştır. Bu ilişki, sözlü ve yazılı kültür ayrımına dayanan üç tip kültürel iletişim biçimiyle cemaatin üç ideal tipi arasında kurulan paralelliğe dayandırılmıştır. Buna göre sözlü bir kültürel iletişim ortamında cemaatin gemeinschaft, yazılı kitle kültürüne dayalı iletişim ortamında hayali (ulus) cemaat, yazılı-görüntülü (ikincil sözlü) kültürel iletişim ortamında da sınırlı sorumluluk cemaati ideal tipleri görünüm kazanmaktadır. Sonuç kısmında ise; çalışmamızda elde edilen ideal tiplemeler ortaya konularak tarihsel-toplumsal süreçteki dönemsel değişimler açısından değerlendirilmiştir. Sonuç cümlesi olarak sosyolojinin klasik öncülü şu şekilde yeniden vurgulanmıştır: İnsan toplumsal bir varlık olarak öncelikle cemaatsel bir özelliğe sahiptir. Çünkü, her birey cemaat içine doğar. Anahtar Kavramlar: Cemaat, Gemeinschaft-Gesellschaft (Tönnies), Hayali (Ulus) Cemaat, Sınırlı Sorumluluk Cemaati, İdeal Tip, Sözlü ve Yazılı Kültür, Sivil Toplum. VI