DOÇ. DR. TAHSİN BAKIRTAŞ

Gravity modeli çerçevesinde Türkiye’nin dış ticareti

Dünya ticaretinde serbestleştirme ve mali piyasalarda tedrici entegrasyon eğilimleri ile birlikte teknolojinin ülkeler arasında akışkanlık kazanması ulusal ekonomilerin üretim yapılarını, tüketim yapılarını ve diğer ülkelerle ekonomik bağlantılarını önemli ölçüde etkilemekte ve dış koşullara duyarlılığını artırmaktadır. Bu süreç diğer ekonomiler gibi, Türkiye’nin üretim ve tüketim kalıplarının da değiştirmiş, dış ticaret hacminin 8 kattan fazla artmasına, tekstil odaklı ticaretin otomotiv sektörü gibi daha yüksek katma değerli mallara yönelmesine katkıda bulunmuştur. Bununla özellikle 2000’li yıllardan sonra AB ülkelerinin dış ticarette payının azaldığı, buna karşılık Afrika, Orta Doğu ve Asya ülkelerinin payının arttığı gözlenmektedir. Bu çalışmanın amacı özellikle 2000’li yıllardan sonra Türkiye’nin dış ticaretindeki bu kaymanın belirleyicilerini gravity modeli yardımıyla tespit etmektir. Çalışma 1995-2009 dönemi için Türkiye’nin en fazla ticaret yaptığı 60 ülke baz alınarak, statik dengeli panel veri analizi yöntemi kullanılmış, dış ticaret hacmi, ithalat ve ihracatın bağımlı değişken olarak alındığı üç farklı model kurulmuştur. Gravity modeliyle Türkiye ticaretini açıklamaya çalışan az sayıda çalışmaya rastlanmaktadır. Bu çalışmada diğer çalışmalardan farklı olarak yurtiçi ve yurtdışı fiyat farklılıklarının dış ticaret üzerindeki etkisini gösterebilmek amacıyla GSYİH deflatörleri, ile ihracat ve ithalat fiyat endeksleri kullanılmış, ancak bu değişkenler anlamsız çıktığı için modelden dışlanmıştır. Gravity modelinde gelir düzeyleri ile uzaklık değişkeni dış ticaretin coğrafi dağılımının temel belirleyicileri olarak ele alınmaktadır. Çalışmada gravity modelinin ele alınan dönem itibariyle dış ticaret hacminin ve ihracatın coğrafi dağılımını açıklayabildiği, buna karşılık ithalatın uzaklıktan bağımsız olduğu tespit edildiği için ithalat analizi için uygun olmadığı görülmüştür. Çalışmada, ticaretin coğrafi dağılımını belirleyen temel faktörün gelir düzeyi olduğu tespit edilmiştir.