DOÇ. DR. HÜSEYİN ÇINAR

Hurûfat Defterlerine göre Ayıntâb Kazası’ndaki vakıfların işleyişi ve yönetimi

Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, Osmanlı döneminde Ayıntâb Kazası’nda kurulan vakıfların zaman içerisinde uygulamada aldığı şekiller ve karşılaşılan problemler ve vakfı kuran kişinin vakfiyesinde belirttiği şartlar üzerinde yaşanan tartışmalar ortaya konulmuştur. Bu çalışma bir bakıma, Hurûfat Defterleri’nden yola çıkılarak, Ayıntâb Kazası’ndaki vakıfların, XVII. yüzyılın sonlarından XIX. yüzyılın başlarına kadarki dönemdeki işleyişini, görevlilerin kimler olduğunu, ne tür tartışmaların yaşandığını ortaya koymaktadır. Böylece Osmanlı tarihi çalışmalarında, belki belge yetersizliğinden, diğer dönemlere göre az çalışma yapılan bir dönemin, aynı zamanda sosyal bir kurum olan vakıfların, bir Osmanlı kazasındaki genel durumu gözler önüne serilmiştir. Bu çalışmayı, Osmanlı kurumlarının klasik dönemden, modernleşme dönemi uygulamalarına geçişin yaşandığı dönem çalışmalarına bir katkı olarak da görebiliriz. Bu dönemde, önceki dönemlerde de olduğu gibi, Osmanlı toplumunda vakıflar, hayrî bir müessesese olmanın dışında, belgelere yansıdığı kadarıyla göreve talip olanlar için bir iş kapısı olarak da görülmüştür. Yaşanan tartışmalar ve görev istekleri bunu açıkca ortaya koymaktadır. Buna araştırmamızın ana kaynağı olan Hurûfat Defterleri’ndeki örneklerde de sıkça karşılaşmaktayız. Bu çalışma ile Ayıntâb’ta kurulan vakıfların genel işleyişi ve durumu ortaya konulmuş, şehrin tarihine az da olsa bir katkı sağlanmıştır.

Taşrada bir değişim örneği:Cumhuriyetin ilk yıllarında Çankırı (1923 – 1939)

Bu çalõşma, Orta Anadolu’nun kuzeyinde, ağõrlõklõ geçim kaynağõ ziraat olan ve kendi imkânlarõ ile ayakta kalmaya çalõşan Cumhuriyet öncesi adõ ile Kangõrõ, Cumhuriyet sonrasõ değişen adõ ile de Çankõrõ’nõn, 1923–1939 yõllarõ arasõndaki tarihî sürecini sosyal, ekonomik, idarî ve demografik açõlardan incelemeyi amaçlamõştõr. Çalõşmada ekonomik, sosyal, idarî ve demografik açõlardan şehrin elde etmiş olduğu genel kazanõmlar ve Cumhuriyet’le birlikte gösterdiği gelişme seyri, Mustafa Kemal Atatürk’ün inkõlâplarõnõn bölgedeki yansõmalarõ ile birlikte ele alõnmõştõr. Osmanlõ döneminde unutulmuş bir yerleşim yeri iken Milli Mücadele ile birlikte Çankõrõ’nõn kaderi de değişmeye başlamõştõr. Samsun liman şehrinin İç Anadolu ile kara yolu bağlantõsõnõ oluşturmasõ, önemini daha da artõrmõştõr. Çankõrõ ayrõca, Milli Mücadele yõllarõnda, İstanbul’u Ankara’ya bağlayan, İnebolu – Kastamonu güzergâhõ üzerinde güvenli bir konaklama yeri idi. Cumhuriyet’le birlikte öncelikle Kangõrõ şeklinde kullanõlan adõ, Çankõrõ olarak, o dönemin Çankõrõ milletvekillerinin teklifi ile değiştirilecektir. Akabinde bir tarõm şehri olan Çankõrõ’nõn, ekonomik açõdan refaha ulaşmasõ için bilinçli ziraat teşvik edilecek; Çoğunluğu ziraatla uğraşan Çankõrõ halkõnõn ürettiği mahsul, ancak kendisine yetmektedir. Kõsõtlõ olan yeraltõ zenginlikleri, önemli bir rezerve sahip değildir. Cumhuriyet’in ilk yõllarõnda nüfus yoğunluğu bakõmõndan Türkiye ortalamasõnõn altõnda olmasõna rağmen, eğitim alanõnda önemli gelişme göstermiştir. Bunda Ankara’ya yakõn olmanõn sağladõğõ kolaylõklar önemli rol oynamõştõr. Çankõrõ ulaşõm alanõnda, Cumhuriyet’in ilk yõllarõnda, Karadeniz ile İç Anadolu’yu birbirine bağlayan yol güzergâhõnda olmanõn avantajlarõnõ kullanmaya çalõşmõştõr. 1931’de Ankara-Çankõrõ demiryolunun faaliyete geçmesi, şehre ve bölgeye büyük canlõlõk getirmiştir. Ayrõca Mustafa Kemal Paşa’nõn İnebolu – Kastamonu seyahatleri sõrasõnda Çankõrõ’yõ ziyareti, şehir açõsõndan önem taşõmaktadõr. Çankõrõlar bu ziyareti şehirleri açõsõndan onur verici bir davranõş olarak algõlamõşlardõr. Sonuç olarak bu çalõşmada, Çankõrõ’nõn Cumhuriyet döneminin ilk yõllarõnda, bilhassa Atatürk dönemi Türkiyesi’ndeki konumu, dönemin olaylarõ ve şartlarõ çerçevesinde ele alõnmõş ve incelenmiştir. Cumhuriyet’le birlikte kõsmi bir gelişme gösteren şehir, daha sonra gerek Ankara gerekse İstanbul’a verdiği göçlerle gerileme devresine girmiş; iktisadî gelişimini sağlayamamõştõr.

Halife el-Me’mun Dönemi

Halife Abdullah el-Me’mun, Harun Reşid’in veliaht olarak atadığı kardeşi Muhammed Emin’e karşı mücadele vererek hilafeti ve Abbasî Devleti yönetimini ele geçirmiştir. Sonrasında devletin iç işlerine yönelerek karışıklıkları ortadan kaldırmış ve merkezi otoriteye karşı başlatılan isyanları bastırmıştır. Ayaklanmalara karşı kimi zaman askeri yöntemlere başvuran Abdullah Me’mun, kimi zaman da -Ali bin Musa’yı veliaht atamasında görüldüğü gibi- diplomatik yolları denemiştir. İlmi çalışmalara da önem veren Abdullah Me’mun’un bu çabaları, Abbasî merkezi otoritesini güçlendirmiştir.