DOÇ. DR. HASAN KIRMIZIBEKMEZ

Melissa officinalis subsp. officinalis bitkisi üzerinde farmakognozik çalışmalar Pharmacognozic studies on melissa officinalis subsp. officinalis

Melissa officinalis L. (oğul otu) yatıştırıcı, gaz giderici, midevi ve terletici olarak yıllardır halk arasında kullanılmakta olup, bu kullanımları deneysel olarak da kanıtlanmıştır. Bitkinin taze veya kurutulmuş yapraklarından hazırlanan ekstreleri içeren fitoterapötikler sinirsel gerginliğe bağlı uykusuzluğun tedavisinde ve sedatif olarak kullanılmaktadır. Yapraklarındaki başlıca sekonder metabolitlerden biri olan rozmarinik asit (hidroksisinnamik asit türevi), M. officinalis için belirleyici bir bileşiktir. Avrupa Farmakopesi monografında verilen yöntemde de droğun içermiş olduğu toplam hidroksisinnamik asit yüzdesi rozmarinik asit üzerinden hesaplanmaktadır. Bu çalışmada, M. officinalis bitkisinin botanik özellikleri, yapraklarının kimyasal içeriği, biyolojik aktivite çalışmaları ve kullanılışı ile ilgili bilgiler ayrıntılı olarak incelenmiştir. Doğadan toplanan ve kültüre alınmış örneklerin Avrupa Farmakopesi 6.0’da belirtilen tüm analizlere uygunluğu araştırılmıştır. Bu amaçla her iki örnek üzerinde makroskobik ve mikroskobik incelemeler, yabancı madde ve bütün kül tayini, İTK ve UV spektroskopisi deneyleri yapılmış ve her iki örneğin de Avrupa Farmakopesinde belirtilen kriterlere uygunluk gösterdiği saptanmıştır. Spektrofotometrik yöntem ile rozmarinik asit üzerinden toplam yüzde hidroksisinnamik asit değerleri, doğadan toplanan örnekte % 10.12 ve kültüre alınmış örnekte ise % 8.45 olarak bulunmuştur. Farmakopede belirtilen spektral yönteme ilave olarak her iki örnek için Yüksek Performanslı İnce Tabaka Kromatografisi (YPİTK) yöntemi kullanılarak rozmarinik asit teşhisi ve miktar tayini de yapılmıştır. YPİTK analizi sonucunda doğadan toplanan ve kültüre alınmış örneklerde rozmarinik asit yüzdeleri sırasıyla % 3.4 ve % 7.2 olarak tayin edilmiştir. Çalışmamızda elde etmiş olduğumuz kalitatif ve kantitatif analiz sonuçları, `İyi Tarım Uygulamaları’ kapsamında kültüre alınmış örneğin istenen özelliklere sahip olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, aktarlarda `melisa’ adı altında sıkça satılan bir drog olan Verbena officinalis (Verbenaceae) ile M. officinalis’in morfolojik, mikroskobik ve kromatografik olarak karşılaştırması yapılmış olup farkları tartışılmıştır.