DOÇ. DR. EBUBEKİR SOFUOĞLU

XVI. yüzyılda Osmanlı hakimiyetinde Ohri Livası XVI. the Ottoman domination in the Liva of Ohrid

Balkanlar Osmanlı Devleti açısından her zaman önem arz eden bir bölge durumunda olmuştur. Kuruluş devrinden itibaren sistemli ve kapsamlı bir yerleşime tabi tutulan bölgede Osmanlı idaresi ile meydana gelen değişimin ortaya konması bu manada önemli bir gerekliliktir. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı Devletinin Balkan hâkimiyeti ile birlikte bölgede değişen ve gelişen fiziki unsurların tespitidir. Ayrıca Osmanlı şehirciliği bağlamında Makedonya’nın Ohri şehrindeki Müslim-Gayrimüslim unsurların yerleşik düzenleri, nüfusları, iktisadi faaliyetleri hakkında bölgesel tespitler yapmaya çalışmaktır. XVI. yüzyılda Balkanlar büyük ölçüde fethedilmiş ve artık Osmanlı şehirciliği bir karakter olarak bölgeye hâkim olmuştur. Bu çalışma bahsi geçen şehir karakterinin özellikle Ohri şehri özelindeki tezahürünü bu dönemdeki haliyle ortaya koymayı amaçlamıştır. Bir diğer amaç ise; Osmanlı Devletinin özellikle fetih sürecine girişiyle birlikte başlattığı tahrir geleneği sayesinde; tahrir dokümanları, arşiv vesikaları ile birlikte yerli ve yabancı araştırmacıların eserlerinin de tetkik edilmesiyle, bölgedeki siyasal ve sosyo-kültürel durumu tespit edebilmektir. Çalışmanın kapsamı yukarıda bahsedilen yüzyıl içerisinde Ohri şehrinin sosyal, kültürel ve iktisadi durumu ile sınırlıdır. Ayrıca çalışmanın kullanılan kaynaklar noktasında aldığı şekil, günlük hayata dair sübjektif verilerden oluşmaktan öte daha çok tahrir defterleri ve diğer arşiv dokümanlarının izin verdiği ölçüde istatistikî bir döküm şeklindedir. Yer isimleri, iktisadi veriler ve tablolar ile bazı nüfus grafikleri bu istatistikî dökümün bir sonucudur. Elde edilen veriler ışığında; Osmanlı idaresinin, Makedonya ve Ohri bölgesine ne zaman ve ne şekilde yerleşmeye başladığı, şehrin fethi sonrasında meydana gelen fiziki değişim ve halkının sosyal yapısında meydana gelen değişim süreci ve Osmanlı klasik döneminde Ohri merkezi ve taşrasında iktisadi hayat aydınlatılmaya çalışılmıştır. Çalışma sonunda, bölgenin fethi sonrasında zamanla artan Müslüman nüfusun ağırlıklı olarak gayrimüslimlerin nüfusunun oluşturduğu denge, bölgedeki Osmanlı hâkimiyetinin sona erişine kadar devam etmiştir. Ayrıca iktisadi yaşamın temelini bölgede yer alan ve Avrupa için de son derece önemli olan Ohri Gölü ve beraberinde gelişen hayvancılık ve fiziki şartların elverdiği ölçüde tarımın oluşturduğu net bir şekilde görülmekle birlikte ürünlerin çeşitliliği şehrin akarsu ve fiziki özelliklerinin parçalı bir yapı gösterdiğine işaret etmektedir.

II. Abdülhamit yönetimine muhalafet: İttihat ve

Tezimizin konusu, Abdülhamit dönemindeki İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ona karşı yaptığı muhalefettir. İttihatçılar’ın II. Abdülhamit’e karşı olan muhalefetlerini siyasi, içtimai, İktisadi ve eğitim gibi yönlerden Abdülhamit dönemiyle ve onun icraatlarıyla mukayese etmek suretiyle, bu muhalefetin özeliklerini ortaya koymak yakın tarihi anlamak ve değerlendirmek açısından önemlidir. Ayrıca Osmanlı Yenileşme süreci içersinde Avrupa’ya gönderilen nesillerin geri döndüğünde ülkeye olan etkilerinin ve katkılarının faydalı ve zararlı taraflarını ortaya koymak açısında da ayrı bir öneme sahiptir. Yeni Osmanlılar’ın padişaha ve bilhassa Babıâli idaresine karşı giriştikleri muhalefet neticesinde kurdukları gizli cemiyetin Avrupalı casuslarla olan ilişkisi ve bu çerçevede İttihatçılar’ın darbe planları da tezimizde dikkat çekilen noktalardır. Ayrıca bu Yeni Osmanlılar’ın faaliyetlerinin neticede İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin doğmasına vesile olması çerçevesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kuruluş felsefesine dikkat çekilerek aradaki ilişki ve bağlantı da sağlanmaya çalışılmıştır. Abdülhamit’e karşı muhalif olan İttihatçılar’ın ona alternatif olabilecek bir siyasi programa sahip olmadıkları görülmektedir. Jöntürkler Abdülhamit’in tahtan indirilmesi, Meşrutiyet’in ilanı ve Meclis-i Mebusan’ın açılmasından yana ittifak etmişlerdir. Bunların haricinde İttihatçılar siyasi açıdan ihtilaflı fikirlere sahip olmuşlardır. Bir siyasi birlik ve bütünlük sağlamaktan uzaktırlar. Kimi zaman da siyasi açıdan Avrupalılar tarafından kullanıldıkları izlenimini vermişlerdir. Diğer önemli nokta ise, İttihatçılar’ın Batılılaşmanın sağlanması için topluma biyolojik- materyalist ve pozitivist fikirleri aşılamaya çalışmalarıdır. Eğitim konusunda ıslahatı savunan İttihatçılar, Osmanlı’nın en mühim meselelerinden birisi olan iktisat konusunda ise oldukça vasat bir fikir düzeyinde kalmışlardır. Tezimizi hazırlarken izlediğimiz yöntem öncelikle ayrıntılı bir biçimde literatür taraması ve ardından da konu ile ilgili arşiv belgelerine ulaşılması şeklinde özetlenebilir. Elde etiğimiz materyaller incelenmiş, konu başlıklarına göre tasnif edilerek, konumuz üzerine hazırlanmış özel çalışmalara atıflar yapılmıştır. Tez metnini daha anlaşılır kılmak maksadıyla arşiv belgeleri günümüz Türkçesine çevrilip yorumlanmak suretiyle verilmiştir.