DOÇ. DR. CANDAN NEMLİOĞLU

Sakarya ili Geyve ilçesi Osmanlı dönemi mezar taşları Sakarya province Geyve district Ottoman-era tomb stones

Türk Sanatının önemli yapı taşlarında biri olan mezar taşları Türk sanatı içerisinde incelendiğinde toplumsal, sosyolojik ve tarihi açıdan birçok alana ışık tutmaktadır. Kültürümüzün genel özelliklerini yansıtan önemli değerler içerisinde yer alan Mezar taşları Türk sanatının gelişimine katkısı ve günümüz toplumsal yaşamın kökleriyle bağlantısının kopmamasını da sağlayan önemli unsurlar içerisinde yer alır. Bu açıdan değerlendirildiğinde mezar taşları sadece bir sanat eseri olma özelliğinin yanı sıra, kültürümüze ışık tutan ve geleceğin tapusu olma özelliği ile de incelenerek koruma altına alınması gereken önemli bir tarihi belge niteliğindedir. Bu açıdan mevcut mezar taşlarının incelenmesi, tescillenerek tespit edilmesi gerekmektedir. Bu amaçlar doğrultusunda seçilen Geyve ilçesi Osmanlı dönemi mezar taşları, konulu tez çalışması meydana getirilmiştir. Çalışmanın ilk aşamasını oluşturan kaynak taramasından sonra tezin temelini oluşturan mezar taşlarının incelenmesi, mezarlıkların taranması, fotoğraflarının çekilmesi ile katalog kısmı oluşturulmuştur. Katalog kısmının tamamlanması ile çalışmanın diğer bir aşaması olan mezar taşlarının değerlendirilmesi aşamasına geçilmiştir. Bu aşamada taşlar malzeme, biçim, teknik, motif ve komposizyon özellikleri değerlendirilerek tanıtılmıştır. Bu tespitler sonucunda Geyve merkezde yer alan ve Geyve’ye bağlı köylerde yer alan taşların tespit edilmesi ile toplam yüz yirmi dokuz mezar taşı incelenmiştir. Bu taşlar ayak taşı ve baş taşı olarak ayrıldığında seksen dokuz adet baş taşı, kırk adet ayak taşı olduğu bunlardan on yedi tanesinin kadın baş taşı, bir çocuk baş taşı, geri kalan yetmiş iki adet mezar taşının da erkek baş taşı olduğu tespit edilmiştir. Mezar taşları tarihsel olarak incelendiğinde en erken tarihli taşın H.883/1478 tarihinde meydana getirildiği en geç tarihli taşın ise H.1349/1920 tarihleri arasında yer aldığı görülmektedir. Ancak bazı mezar taşlarındaki kırılma ve kitabe kısımlarındaki bozulmalardan dolayı taşların tarihi hakkında kesin bir bilgi verilememiştir. Çalışmanın diğer bir aşamasında ise taşlar ilk olarak kendi içerisinde sınıflandırarak ön bir değerlendirilmeye gidilmiştir. Bu değerlendirme de tarihsel ve biçim özellikleri, malzeme ve teknik özellikler, yazı, süsleme, motif, komposizyon ve başlık özellikleri olarak ayrılmıştır. Değerlendirilme sonrasında yer alan karşılaştırma bölümünde ise ilk olarak Osmanlı devletinin başkenti olan İstanbul’da yer alan taşlar ile Sakarya Geyve bölgesinde yer alan mezar taşları arasında değerlendirilmiş ve karşılaştırma yapılmıştır. Bu değerlendirmeler sonunda Geyve ilçesinde yer alan Osmanlı dönemi erkek mezar taşlarının başlıklarında kavuk, fes, sivri kemer, yuvarlak kemer kullanıldığı tespit edilmiştir. Kadın başlıklarında ise bitkisel tepelikler, sivri kemer ve tabla şeklinde meydana gelen kadın fes başlıkları kullanıldığı görülmüştür. Mezar taşları biçimsel açıdan dikdörtgen prizma gövdeli, silindir gövdeli, kare prizma gövdeli şahideler olarak belirlenmiştir. Mezar tipleri, şahideli açık toprak mezar ile çerçeveli toprak mezar olarak ikiye ayrılmıştır. Motif ve kompozisyonlarda ise erkek başlıklarında daha çok serpuşlar üzerinde geometrik şekiller ile bitkisel motifler yer alırken, kadın başlıklarında bitkisel motifler yoğun olarak kullanılmıştır. Malzemede genel olarak mermer, bazı örneklerde de taş kullanılmıştır. Yazı tipi sülüs, talik, rika, nesih hat şeklinde uygulanmıştır. Sonuç olarak Geyve ilçesi yer alan mezar taşlarında kullanılan malzemeden süsleme programlarına kadar İstanbul merkez örneklerine benzetilerek yapılmaya çalışılmıştır. Ancak İstanbul’daki örnekler esas alındığında sade bir işçilik gösteren bu örnekler birbirleriyle benzer özellikler göstererek İstanbul örneklerine göre bölgesel özellikler kazanmıştır. Osmanlı döneminde görülen batılılaşma etkisinin tesirinde kalan İstanbul örnekleri kadar olmasa da merkez örneklerinde yer alan özellikleri benimseyen, Geyve örnekleri de bu özelliklerin etkisinde kalmıştır. Anahtar kelimeler: Mezarlık, Mezar taşı, Geyve, süsleme

Sakarya ili Sapanca ilçesi geleneksel konut mimarisi Tradintional hause architecture in Sapanca-Sakarya

Geleneksel Türk evleri, Türk halkının kültürel değerleriyle oluşmuş, canlı bir kültür ortamıdır. Kültürel mirasımızın en değerli varlıklarıdır. Türk Evi esas şeklini Anadolu da kazanmıştır. Eski Türk töreleri ve İslam dininin getirdiği esaslar evin planlanmasında ve iç mekânın düzenlenmesinde önemli etkenlerdir. Anadolu da değişik bölgelerde, farklı kültür ortamlarında ve bölgeye has yapı malzemeleri ile kendine has kimliğe sahip ev tipleri oluşmuştur. Marmara bölgesi sınırları içerisinde yer alan Sapanca da iklim ve coğrafi özelliklerinden dolayı kendine özgü mimari karaktere sahip evler yapılmıştır. Geleneksel Sapanca evleri yapıldıkları dönemin kültürünü, sosyal ekonomik yapısını günümüze yansıtmakta, kentin görsel ve tarihsel değerini arttırmaktadır. Çalışma kapsamında öncelikle çalışmanın amacı, kapsamı, kaynak araştırması, materyal ve metod, kentin coğrafyası ve iklim özellikleri hakkında bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde, Türk Evinin Plan özellikleri kapsamında; Türk Evinin tanımı, tarihçesi, oluşumu ve Türk evinin mimari özellikleri üzerinde durulmuştur. ikinci bölümde, Sapanca Konutları her ev için katalog oluşturularak incelenmiştir. Üçüncü bölümde, karşılaştırma yapılmıştır. Dördüncü bölümde, değerlendirme ve sonuç verilmektedir. Beşinci bölümde Ekler ve son olarak altıncı bölümde kaynakça yer almaktadır.