DOÇ. DR. AYŞE BANU KARADAĞ

Osmanlıcada La Fontaine: Mehmed Ali çevirisi üzerine betimleyici bir çalışma La Fontaine in Ottoman Turkish: A descriptive study on Mehmed Ali’s translation

Edebiyat çevirilerinin erek kültür dizgesinin biçimlenmesi ve kültürlerarası etkileşimin pekişmesindeki rolü ve işlevi yadsınamaz. Ancak tarihsel süremde çevirilere nasıl yaklaşıldığını incelediğimizde bu çevirilerin ya hiç ele alınmadığını ya da kabulden çok eleştirel incelemelere konu olduğunu görürüz. İçinde bulunduğumuz yarım yüzyıl içinde ileri sürülen kimi çeviri kuramları ise eşsüremli olarak ya da tarihsel kesitte çevirilere farklı araçlarla yaklaşmamızı sağlamışlardır. Bu araştırmada özgün metin-çeviri metin kutuplarının ortasında konumlandırılabilecek ?fabl? türünde yazılan metinlerden Türkçeye yapılan bir çeviri bütüncesi üzerinde, Hans J. Vermeer’in Skopos Kuramı temel alınarak bir inceleme yapılmıştır. Birinci bölümde, araştırmaya girişi oluşturmak için, bir edebiyat türü olarak fablın, kaynak ve erek kültürdeki yeri incelenmiştir. La Fontaine ve yapıtları üzerinde durulduktan sonra, bu fabllardan Osmanlı erek dizgesine yapılan farklı çeviriler ele alınmıştır. İkinci bölümde yapılacak incelemeye temel oluşturması ve yöntemin belirlenmesi amacıyla, kuramsal çerçeve çizilmiştir. Bu kısımda, tarihsel kesitte çeviri araştırmalarının yapılmasına olanak sağlayan, yirminci yüzyılın ikinci yarısında oluşan yeni bir paradigmanın öncülerinden Alman çeviribilimci Hans J. Vermeer’in Skopos Kuramı irdelenmiştir. Çeviri bütüncesinin incelendiği üçüncü bölümde ise, söz konusu kuramın sunduğu araçlar doğrultusunda, çevirmen Mehmed Ali’nin La Fontaine fabllarından yaptığı 18 çeviri metni ele alınarak, çevirmenin verdiği kararların metne nasıl yansıdığı incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda çevirmenin amacının, çeviri sürecinde alınan kararlar üzerinde belirleyici olduğu görülmüştür. Elde edilen sonuçlar, tarihsel kesitte çeviri edebiyat metinleri üzerinde yapılacak araştırmaların, çevirinin ne olduğunu, çevirmen kararlarının çevirinin oluşumunda ne kadar etkili olduğunu anlamamızda önemli bir katkısı olabileceğini göstermiştir.

Çeviribilim ışığında bir edebiyat metninin çevirmen kararları ve dayanakları açısından irdelenmesi: İstanbul

Bu tez çalışmasında, Orhan Pamuk’un İstanbul: Hatıralar ve Şehir adlı yapıtının Fransızca çevirisi -Istanbul Souvenirs d’une ville (çev. Savaş Demirel, Valérie Gay-Aksoy ve Jean-François Pérouse; 2007)- çevirmen kararları açısından irdelenmiştir. Theo Hermans’ın ?Çeviri Anlatıda Çevirmenin Sesi? [The Translator’s Voice in Translated Narrative] (1996: 26-48) adlı makalesi çevirinin kuramsal dayanağını oluşturmaktadır. Bu noktadan hareketle adı geçen yapıtın Fransızca çevirisinde çevirmen(ler)in nasıl ve ne derecede seslerinin çıktığı araştırılmıştır. Bu açıdan ele alındığında, tezin betimleyici çalışmasına kaynak oluşturan söz konusu çevirinin, geleneksel çeviri anlayışının tersine, çevirmen(ler)in seslerinin duyulduğu bir erek metin olarak erek kültür ve edebiyat dizgesinde yer aldığı görülmüştür. Çeviribilimde yaşanan paradigma değişikliğinin ardından, çeviri sadece dilsel bir aktarım olarak görülmemiş, dilsel boyutu da içeren kültür algısı çerçevesinde ele alınmıştır. Bu bağlamda, çevirinin kültürel boyutu çevirmenin kültürel ve ideolojik arka planını yansıtan öznelliğini de içerir hale gelmiştir. Bu öznelliğin çeviri metin üzerinde iz bırakması tartışılmazdır. Bu tezde, çeviri metin üzerine yapılan betimleyici araştırmayla çevirmen(ler)in metin üzerindeki izi araştırılmıştır. Araştırmanın sonunda, bazı kültürel öğelerin, belli bir dile ait söyleyiş özelliklerinin çeviride zorluk yarattığı ve bu zorluğun sorun olarak algılanıp çözümlenme(me)sinin çevirmen(ler)in sesini duyulur hale getirdiği saptanmıştır.