DOÇ. DR. AYHAN TEKİNEŞ

Abdülmelik b. Habib es-Sülemi’nin hayatı ve hadisçiliği

Bu çalışmanın amacı Endülüslü âlimlerden olan Abdülmelik b. Habib’in hayatını ve Hadis ilmindeki yerini incelemektir. Endülüs’te İslam tarihi ve kültürü açısından önemli bir birikim bulunmaktadır. Ancak bu konuda İslam dünyasında ve Türkiye’de gerektiği kadar çalışma yapılamamış, bu coğrafyadaki ilim ve kültür zenginliği gerektiği kadar tanıtılamamıştır. Bu çalışmanın konusunun Abdülmelik b. Habib olarak seçilmesi; Endülüs’te yetişen âlimlerden birisi olması ve kendi alanında önemli bir konuma sahip olmasından dolayıdır. Çalışmaya öncelikle İbn Habib’in yaşadığı dönemin sosyal, siyasi ve ilmi bakımdan genel durumunun değerlendirilmesiyle başlanmıştır. Daha sonra İbn Habib’in doğumundan itibaren hayatı, yetiştiği ilmî, siyasi ve sosyal çevre, hocaları, öğrencileri, fıkhî görüşleri ve eserleri tanıtılmıştır. Kendisiyle ilgili rivayet edilen olaylardan kişiliği hakkında bazı çıkarımlar yapılmıştır. Abdülmelik b. Habib’in çok yönlü bir ilmi kişiliğe sahip olması ve birçok alanda eserler vermesi zamanındaki ulemanın dikkatini çekmiş ve övgülerini kazanmıştır. Abdülmelik b. Habib’in hayatıyla ilgili bilgiler araştırılırken kaynak olarak ricâl ve tabâkat eserleri kullanılmış, Endülüs’ün sosyal, ilmî ve siyasî tarihiyle ilgili eserlerden de faydalanılmıştır. Ailesi ve özel hayatı hakkında eserlerde tatmin edici bilgiler bulunmamaktadır. Çeşitli alanlarda birçok çalışması olmasına rağmen bunlardan yalnız dokuzu günümüze ulaşmıştır. Bunlardan Edebü’n-nisâ önemli bir eseridir. Endülüs’ün ilk tarihçisi olması da önem arz etmektedir. Gerçi bu alandaki eseri eleştiriye maruz kalsa bile Endülüs’ün tarihi ile ilgili önemli bilgiler vermektedir. Yapılan araştırmalar neticesinde görülmüştür ki; İbn Habib, Endülüs’e Maliki öğretinin girmesindeki rolü ve Malikî mezhebinin ilk temsilcilerinden olması bakımından önemli bir şahsiyettir. Malikî mezhebinin görüşlerini bünyesinde toplaması, Endülüs’te tarih ilminin öncülerinden biri olması ve edebî kişiliği dikkat çekmektedir.

Sâbit b. Eslem el-Bünânî ve hadis ilmindeki yeri

Sünnetin İslam dinindeki konumu, onun sonraki nesillere intikalini önemli kılmış ve bu nakil işinin kimler tarafından ve nasıl yapıldığı merak konusu olmuştur. Sünneti sonraki nesillere intikal ettiren ravilerin hayatları ve nakil işleminde ortaya koydukları tavırlar ve bu işi nasıl yaptıkları, hangi hususlara dikkat ettikleri vb. konular başta hadis ilmi olmak üzere İslami ilimlerde mühim sayılan konulardandır. Biz bu çalışmamızda Tâbiûn’dan olan Sâbit b. Eslem el-Bünânî’nin hayatı ve özellikle de hadis ilmi açısından ifade etmiş olduğu önemi incelemeye çalışacağız. Çalışma, girişle beraber üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde H. 1. ve 2. Asırda Hadis ilmi ve teşekkül eden hadis merkezleri, Sâbit b. Eslem el-Bünânî’nin yaşadığı coğrafî çevre ile Sâbit b. Eslem el-Bünânî’nin yaşadığı sosyal ve ilmî çevre ele alınacaktır. İkinci bölümde Sâbit b. Eslem el-Bünânî’nin hayatı, doğumu, yaşadığı dönem, ismi, nesebi, künyesi, vefâtı, kişiliği, manevi kişiliği, ilmî kişiliği, tâbiîler arasındaki yeri ve fazîleti hakkında bilgi verilecektir. Üçüncü ve son bölümde ise Sâbit b. Eslem el-Bünânî’nin hadis ilmindeki yeri, bölüm başlığı altında güvenilirlik durumu, hadis bilgisi, öğrencileri, hocaları ve rivayetlerinin değerlendirilmesi gibi hususlar incelenecektir. Çalışmanın sonunda ise sonuç ve kaynakça bölümü yer almaktadır