DOÇ. DR. ALİCAN DAĞDEVİREN

XVII. yüzyıl âlimlerinden Muhammed b. Hamza Güzelhisârî’nin Ezhâru’t-Tenzîl adlı tefsirinin incelenmesi

Muhammed b. Hamza Güzelhisârî, XVII. yüzyıl sonlarında Aydın’da yaşamış, müftülük yapmış bir Osmanlı âlimidir. Müellifin çok sayıda fıkıh risalesi bulunmaktadır. Güzelhisârî’nin, üzerinde çalıştığımız tefsir alanındaki yazma nüshaları bulunan müstakil eseri yanında, farklı alanlarda eserler kaleme alması onun velud bir âlim olduğunun göstergesidir. Yazma eser incelemesi olarak ele aldığımız ?Ezhâru’t-Tenzîl? adlı bu eser, müellifin Fatiha Sûresi’nden Nas Sûresi’ne kadar sırasıyla seçerek oluşturduğu bazı sûre ve âyetlerin tefsirini içermektedir. Müellifin seçtiği âyetler genellikle inançla ilgili konuları içermektedir. Tefsir edilen âyetlerin günümüzde de sıkça okunan sûre ve âyetlerden oluşması dikkati çeken diğer bir konudur. Müellifin Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde bulunan Ezhâru’t-Tenzîl adıyla kayıtlı eserinin incelediğimiz nüshasının dışında dört nüshası daha bulunmaktadır. Bunlardan üçü Süleymaniye Kütüphanesi’nde diğeri yine Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Muhammed b. Hamza Güzelhisârî tefsirini, Taberî, Zemahşerî, Fahreddin Râzi, Kadı Beydâvî ve Ebûssuûd tefsirleri gibi önemli eserler başta olmak üzere pek çok kaynaktan yararlanarak oluşturmuştur. Müfessir Ezhâru’t-Tenzîl’de âyet ve hadislerle tefsire öncelik vermiştir. Bunun yanısıra dirayet tefsirinin temel dayanaklarından sayılan dil bilim, fıkıh, kelâm, münâsebâtu’l-Kur’an, hurûf-i mukattaa ve fedâilu’l-Kur’an gibi konularla ilgili bilgiler ışığında, bu bilgileri yorumlamak sûretiyle eserini oluşturmuştur. Bizde müfessirin âyetlerin yorumunda izlediği bu metoda bakarak Ezhâru’t-Tenzîl’in dirayet tefsirleri arasında sayılabileceği kanaati hasıl olmuştur. Onun tefsirinin özelliklerinden biri de lügavî izahlara ve kelam ilmine dair konulara çok geniş yer vermiş olmasıdır. Bunun yanında son dönem Osmanlı tefsir özelliklerini yansıtması eserin tespit ettiğimiz diğer bir yönüdür.