DOÇ. DR. AHMET İLÇİM

Farklı bölgelerden toplanan Salvia pilifera Montbet & Aucher Ex Bentham populasyonlarının varyasyonları ve uçucu yağ bileşenleri açısından incelenmesi

Dünya çapında 900’ün üzerinde tür ile temsil edilen Salvia cinsi Lamiaceae familyasının muhtemelen en zengin üyesi olup dünyanın hafif tropikal ve ılıman bölgelerinde bulunmaktadır. Salvia cinsine ait türler kuvvetli kokulu, çok yıllık otsular veya çalılar olup nadiren iki veya bir yıllık bitkilerdir. Familya üyelerinin salgı tüylerinden salgılanan çok çeşitli uçucu yağlar pestisit, eczacılık, tat, parfüm endüstrisinde ve kozmetik sanayinde önemlidir. Lamiaceae familyasında polen miktarı sınırlıdır ve nektar önemli olduğundan bu familya üyeleri çoğunlukla arılar vasıtasıyla tozlaşmaktadır. Bu nedenle Lamiaceae familyası suyun yetersiz olduğu bölgelerde çok sayıda yerli arı için temel su ve besin kaynağını oluşturmaktadır. Çalışmada Salvia cinsine ait endemik Salvia pilifera türünün morfolojik, anatomik ve uçucu yağ bileşenleri incelenmiştir. Toplanan istasyonlar Kahramanmaraş Göksun ilçesi Püren tüneli civarı, Kahramanmaraş Ahır Dağı, Kahramanmaraş Narlı civarı ve Osmaniye ili Hasanbeyli ilçesi civarları olup toplanma zamanı Mayıs-Eylül ayları arasıdır. Toplanan örnekleri Davis’in ?Flora of Turkey? (1982) adlı eserine göre tayin edilmiştir. Toplanan bitki örneklerinin morfolojik yapısını incelendiğinde yaprak, çiçek, gövde ve kök kısımlarının genel anlamda Flora of Turkey’de türün betimi ile uyum içerisinde olduğu gözlenmiştir. Ancak tür tayininde önemli bir karakter olan ?braktelerin vertisillatlara göre oranı? farklılık göstermektedir. Kaynak eserde Salvia pilifera ?braktelerin vertisillatlardan kısa? olduğu grupta iken, topladığımız örneklerde ?brakteler vertisillatlardan uzun?dur. Ayrıca populasyonlar arasında az da olsa bazı farklılıklar saptanmıştır. Bu farklılıklar, Göksun-Püren tünelinden toplanan örneklerde görülmüştür. Bu bitki örneğinde tüylenmenin diğer örneklere göre daha fazla olduğu görülmüştür. Ayrıca bu populasyonun yaprak belirme ve çiçeklenme zamanının diğer populasyonlara göre daha geç olduğu tespit edilmiştir. Türün anatomik incelemelerinde kullanılmak üzere Kahramanmaraş Göksun ilçesinin Püren tüneli ve Kahramanmaraş Narlı bölgesi civarından toplanan Salvia pilifera’ nın gövde ve yaprak kısımlarından alınan örnekler 2-3 cm’ lik küçük parçalara bölünerek %70’lik alkolde bekletilmiştir. Mikroskobik gözlemler için bitkinin belirtilen kısımlarından Parafin metodu uygulanarak mikrotom yardımı ile alınan kesitler incelenmiş ve mikroskopta fotoğrafları çekilmiştir. Parafin metodu uygulanarak alınan kesitlerde daha iyi sonuçlar elde etmek amacıyla hemotoksilen, eozin ve gimsa boyaları kullanılmıştır. Yapılan incelemelerde familyanın tipik özeliğini gösteren dört köşeli gövde anatomisi bulgulanmıştır. Köşelerde iyi gelişmiş kollenkima destek doku gözlemlenmiştir. Çalışılan örneklerde gövde tipik olarak dört köşeli olarak saptanmış, Narlı bölgesinden toplanan gövde kesitlerinde kollenkima destek dokusu çok daha belirgin bir şekilde gözlenmiştir. Göksun’dan toplanan örnekte ise kollenkima çok belirgin değildir. Sklerankima hücreleri Göksun’dan toplanan örneklerde korteks içinde yer alır. Ayrıca bu örnekte korteks dar bir yapıya sahiptir. Narlı populasyonunda ise korteks geniş bir yer tutmaktadır. Örneklerimizde yaprak anatomisinde mezofil tipinin her iki popülasyonda da bifasiyal olduğu gözlemlenmiştir. Farklı bölgelerden toplanan Salvia pilifera’nın toprak üstü kısımlarından su distilasyon yöntemiyle uçucu yağ elde edilmiştir. Uçucu yağ bileşenleri belirlemek için GazKromotografisi- Kütle Spektrofotometresi (GCMS) sistemleri ile belirlenmiştir. Toplanan Salvia pilifera’ nın uçucu yağ içerisinde 65 bileşen tespit edilmiş olup, yağın içerinde ?-Pinene, ß-Pinene, Mrcene, Camphor ve Eucalyptol’un yüksek oranda bulunduğu saptanmıştır. Bileşenler bölgelere göre farklılık göstermiş olup Osmaniye-Hasanbeyli’ den elde edilen örneklerde en yüksek bileşen ?-Pinene tespit edilmiş olup oranı %20.84′ tür. Kahramanmaraş-Ahır Dağı örneklerinde uçucu yağ içerisinde en yüksek bileşen ?-Pinene olup oranı %10.15′ tir. Kahramanmaraş-Narlı örneklerinde uçucu yağ içerisinde en yüksek bileşen Eucalyptol’ ün oranı %11.12′ dir. Kahramanmaraş-Göksun örneklerinde uçucu yağ içerisinde en yüksek bileşen ise Camphor olup oranı %11.94′ tür.