DOÇ. AYŞE MELDA ÜNER

‘Annelere ve Çocuklara Salname’ Işığında Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Çocuk Himayesi ve Çocuğun Yaşam İlkeleri Under The Light Of ‘The Calendar For The Mothers And Children’ Children Aid And The Fundamentals Of The Children Life In The First Years Of Republic

İnsanlığın tarihsel sürecinde savaş, doğal afet, yoksulluk, anne- babanın ölümü gibi durumlarda bedenen ve ruhen en çok zarar gören çocuklardır. Kimsesiz, korunmaya ve bakıma muhtaç bu çocukların himayesi ve eğitimi ise çeşitli ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de çözüme kavuşturulması gereken önemli bir sosyal mesele olmuştur. Cumhuriyet Dönemi öncesi yaşanan ağır savaşlar sonucunda çok sayıda yetim ve sağlıksız çocuğun varlığı, merkezî yönetim ve kamuoyunda “çocuk himayesi” kavramını gündeme getirmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’ne miras kalan bu çocukların himayesiyle birlikte ülkedeki tüm çocuklardan yeni bir nesil yaratma politikası, Cumhuriyet’in ilk yıllarında dönemin gazetelerinden ziyade yeni rejimin direktifleriyle kurulan Türkiye Himâye-i Etfâl Cemiyeti’nin süreli yayın ve kitap olarak çıkarttığı kurumsal yayın faaliyetleriyle yürütülmüştür. Bu çalışmada, Türkiye Himâye-i Etfâl Cemiyeti’nin kurumsal yayınlarından biri olan Annelere ve Çocuklara Salname, dönemin çocuk himayesine bakışı kapsamında incelenerek Cumhuriyet’in ilk yıllarında yürütülen çocuk ve çocuk merkezli aile, nüfus ve sağlık politikası en etkin bir biçimde değerlendirilmiştir. Erken Cumhuriyet Dönemi’nde yeni rejimin teminatı olarak bakılan çocuklar ile fiziksel ve ruhsal yönden sağlıklı, güçlü, ahlâklı, Cumhuriyet’in istikbalini sağlayacak millî bir neslin yetiştirilmesinde büyük bir sorumluluk yüklenilen annelerin bu bağlamda yaşam ilkeleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Devletin yeni tip insan politikasını benimseyen bir anlayışla faaliyetlerini yürüten cemiyetin bir propaganda aracı olarak kullandığı Annelere ve Çocuklara Salname adlı almanakta, halka empoze edilen “çocuk himayesi” ve “millî bir nesil yaratma” bilincini kazandırma süreci, bireylerin evliliğe karar verme aşamasıyla başlamış, çocuğun cenin halinden çalışabilen yetişkin bir birey olana dek devam etmiştir. Bu uzun süreç dâhilinde yayında yer alan ekseriyetle her bilgi, erken Cumhuriyet Dönemi’ndeki anne ve çocukların yaşam ilkelerini belirlemiştir.